Χρήστος Καραγιαννάκης
Σ’ αυτή την πρωτόγνωρη εποχή της πανδημίας, στην covid εποχή, έχουμε δει μία σημαντική αλλαγή στον τρόπο έκφρασης των από-τα-κάτω, συγκεκριμένα στον πολιτικό λόγο των κινημάτων. Σε μία εποχή όπου χτυπιούνται ανελέητα τα βασικά δικαιώματα που θεωρούσαμε όλοι και όλες δεδομένα, οι άμυνες που χτίζονται απέναντι στην καταστολή και την καταπάτηση των θεμελιωδών ελευθεριών μας διαφοροποιούνται απ’ αυτές που γνωρίζαμε στην προ-covid εποχή. Αυτή η αλλαγή στον πολιτικό λόγο πηγάζει από την αλλαγή στο επίπεδο της επιθυμίας εν καιρώ πανδημίας και μεταφράζεται μέσω των κινημάτων σε νέες διεκδικήσεις και νέα αδιέξοδα που δημιουργούνται μπροστά μας. Ακριβώς αυτή την αλλαγή σε ψυχοκοινωνικό επίπεδο θέλουμε να εντοπίσουμε, καθώς και τον τρόπο που θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε αυτή τη μεταβολή της συλλογικής επιθυμίας ώστε να μην την αφήσουμε να μετουσιωθεί ούτε σε αντικοινωνικά προτάγματα, αλλά ούτε και σε προτάγματα που εναποθέτουν τις ελπίδες τους στην εκάστοτε κυβέρνηση και στη δύναμη του κράτους.
Βρισκόμενοι σε μια εποχή που συνηθίσαμε να μετράμε δεκάδες νεκρούς την ημέρα και να τους βλέπουμε να ανεβοκατεβαίνουν σε διαγράμματα και χρωματιστές γραμμές, δημιουργήθηκε η ανάγκη τα κινήματα να στραφούν προς τη διεκδίκηση μίας δημόσιας και δωρεάν υγείας. Αυτό είναι κάτι στο οποίο όλοι συμφωνούν, πλην ελάχιστων αντικοινωνικών περιπτώσεων.
Ο κινηματικός λόγος στην προ-covid εποχή απέφευγε κάθε πρόταση και κάθε αίτημα προς την κυβέρνηση ώστε να μην βρεθεί στον ρόλο της αντιπολίτευσης. Αυτό όμως πλέον έχει αλλάξει και ο πολιτικός λόγος κινείται σε πρώτο βαθμό στο πεδίο της διεκδίκησης του θεμελιώδους δικαιώματος στην υγεία. Ο κινηματικός πολιτικός λόγος, θέλοντας να βρίσκεται με και εντός της κοινωνίας, αναγνωρίζει τη σημασία της αλληλεγγύης και του δικαιώματος στη ζωή. Οι κινηματικές διεκδικήσεις για αυτοοργάνωση και αλληλεγγύη δεν μπορούν να προσφέρουν διέξοδο στο αδιέξοδο της υγειονομικής κρίσης και καμία βιώσιμη εναλλακτική. Ο κινηματικός χώρος άλλαξε ενστικτωδώς τον χαρακτήρα της πολιτικής του παρέμβασης και επέστρεψε στις βασικές διεκδικήσεις, καθώς αναγνώρισε την ανάγκη για εναντίωση στη θανατοπολιτική του κράτους και την ανάγκη για διεκδίκηση της ζωής και του δικαιώματος στην αντίσταση.
Μέσα από έναν «αντιπολιτευτικό» λόγο το κίνημα κινείται προτάσσοντας την αλληλεγγύη στο αίτημα για νίκη του απεργού πείνας Δημήτρη Κουφοντίνα, στο αίτημα για αντίσταση στις γειτονιές και απελευθέρωση όλων των ξυλοκοπημένων και βασανισμένων θυμάτων της καταστολής και κυρίως στο αίτημα για άμεση ενίσχυση της δημόσιας υγείας ώστε να σταθεί στο πλάι των ευπαθών ομάδων, των ηλικιωμένων, των υγειονομικών υπαλλήλων και των εργαζόμενων, οι οποίοι αποτελούν τα μεγάλα θύματα της πανδημίας. Αναγκαστικά, λοιπόν, ο πολιτικός λόγος στράφηκε προς το ζήτημα της υγείας και την αντιπαράθεση με τις κρατικές πολιτικές.
Η αντιπαράθεση με τις κρατικές πολιτικές, καθώς και η αδυναμία εύρεσης εναλλακτικών προτάσεων από μεριάς του κινήματος, οδηγούν σε μία έλλειψη νοήματος και σε μία σύγχυση που προκαλείται μέσω του ετεροκαθορισμού των κινηματικών προταγμάτων. Η απουσία νόηματος και ο ετεροκαθορισμός των πολιτικών προταγμάτων οδηγούν σε ακραίες θέσεις όπως η αυστηρή εναντίωση σε κάθε υγειονομικό μέτρο ως βιοπολιτικό έλεγχο ή η αυστηρή υπακοή σε κάθε υγειονομικό μέτρο ακόμα και αν δεν φαίνεται να προσφέρει κάποια προστασία είτε ατομικά, είτε κοινωνικά (π.χ. αυστηρή χρήση μάσκας ακόμα και όταν κάποιος κάθεται μόνος του στην παραλία ή απαγόρευση παραμονής και αράγματος στους εξωτερικούς χώρους).
Κινούμενοι σε δύο άξονες θα προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε τις επανανοηματοδοτήσεις που αναδύονται και μπορούν να εκφράσουν έναν πολιτικό λόγο που θα κινείται πέραν του κρατικού λόγου, με βάση τον αυτοκαθορισμό των πολιτικών προταγμάτων. Αναζητούμε έναν τρόπο να δούμε πέρα απ’ τη διεκδίκηση απέναντι στο κράτος για δημόσια υγεία (η οποία αποτελεί σαφώς ένα πολύ σημαντικό κομμάτι των πολιτικών διεκδικήσεων του σήμερα) και να αναγνωρίσουμε τις δικές μας νοηματοδοτήσεις που μπορούν να οδηγήσουν σε νέες διεκδικήσεις και νέους τρόπους συνύπαρξης.
Στον πρώτο άξονα, θα μπορούσαμε να δούμε την επανανοηματοδότηση της έννοιας της υγείας και τον επαναπροσδιορισμό της σε ένα ολιστικό πλαίσιο (ένα πλαίσιο που αντιμετωπίζει την υγεία ως ένα όλον και αναγνωρίζει την αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση των επιμέρους στοιχείων της). Η covid εποχή μπορεί να είναι η εποχή που μας κάνει να δούμε καλύτερα τι σημαίνει υγεία, καθώς όλη μας η προσοχή στρέφεται πάνω της και αυτό μας κάνει να δούμε πιο καθαρά πτυχές της που προηγουμένως παραμελούσαμε. Πέραν των διεκδικήσεων που προτάσσουν την υγεία ως κοινό αγαθό, ακόμα και για αυτούς που είναι αόρατοι για την κρατική εξουσία, όπως οι φυλακισμένοι, οι έγκλειστοι μετανάστες στα camps και οι έγκλειστοι σε ψυχιατρικά ιδρύματα, μπορούμε να διακρίνουμε τον επαναπροσδιορισμό της ίδιας της έννοιας της υγείας.
Εν μέσω της πανδημίας, έχει έρθει έντονα στο προσκήνιο η έννοια της ψυχικής υγείας. Είναι σημαντικό να δούμε την ψυχική υγεία ως ενεργό και καθοριστικό μέρος της συνολικής υγείας ενός ατόμου και όχι μόνο ως κάτι που αφορά όσους και όσες βρίσκονται πίσω απ’ τα κλειστά τείχη των ψυχιατρικών ιδρυμάτων. Μπορούμε να διακρίνουμε μία τάση να αναδειχθεί η ψυχική υγεία ως ένα σημαντικό κομμάτι της υγείας μας, το οποίο έχει παραμεληθεί και έχει καταστραφεί πλήρως εν μέσω απαγορεύσεων, λοκντάουν, καταστολής, απομόνωσης και φόβου. Οι επιδράσεις της πανδημίας στην ψυχική υγεία αρχίζουν να κάνουν την εμφάνιση τους όλο και πιο συχνά. Η απομόνωση έχει εντείνει τα συναισθήματα του φόβου και του άγχους και έχει οδηγήσει στην αύξηση της ανάγκης για ψυχοθεραπεία, καθώς και στην εμφάνιση πολλών ψυχοσωματικών συμπτωμάτων ως επίπτωση της αυξημένης πίεσης του τελευταίου έτους. Η ψυχική υγεία δεν αποτελεί μία αποκομμένη σφαίρα αλλά ένα ενεργό κομμάτι της συνολικής υγείας του ατόμου, που βρίσκεται σε αλληλοδιαπλοκή με τη σωματική υγεία και την παθολογία του σώματος και το οποίο δεν πρέπει να αγνοούμε. Πέραν των καθημερινών θανάτων που συνεχίζουν να ανεβαίνουν, πρέπει να αναγνωρίσουμε την έννοια του ψυχικού τραύματος της covid εποχής και της διαδικασίας επούλωσης που θα ακολουθήσει. Οι επιπτώσεις αυτού του τραύματος θα μπορούσαν να είναι η παραμονή του φόβου, του άγχους και της απομόνωσης, ακόμα και μετά το τέλος της πανδημίας (εάν και όταν έρθει). Έτσι, βλέπουμε την ανάγκη ανάδυσης μίας ολιστικής έννοιας της υγείας, η οποία λαμβάνει υπόψιν τον καθοριστικό ρόλο της ψυχικής υγείας και αποτελεί προϋπόθεση ώστε να μπορέσουμε να επαναδημιουργήσουμε κοινότητες συνύπαρξης στην covid και μετα-covid εποχή.
Στον δεύτερο άξονα, λαμβάνοντας υπόψιν όλα τα παραπάνω, διακρίνουμε την ανάγκη για μία επανανοηματοδότηση του κινηματικού πολιτικού λόγου και του αυτοκαθορισμού των πολιτικών προταγμάτων. Πρόκειται για το πέρασμα απ’ την αντιπαράθεση με το κράτος και την αντίθεση, στη δημιουργία και την επανεφεύρεση τρόπων συνύπαρξης και νέων προταγμάτων. Λόγω του αόρατου κινδύνου που αποτελεί ο ιός, ερχόμαστε αντιμέτωποι με τα συναισθήματα του φόβου, της καχυποψίας και του άγχους για τη συνύπαρξη με τους άλλους. Τα κινήματα θα καλεστούν σύντομα να προσπαθήσουν να αντιμετωπίσουν αυτά τα συναισθήματα ώστε να καταστήσουν εφικτή τη συνύπαρξη, εάν δεν το κάνουν ήδη.
Τα νέα προτάγματα που θα αναδυθούν δεν θα αποτελούν απλά ένα μέρος του πολιτικού λόγου, αλλά και μία πρόταση για τη συνύπαρξή μας. Η αλληλεγγύη που έχει αναδειχθεί τόσο καιρό απ’ την ενεργή δράση του κινήματος, μπορεί να πλαισιωθεί απ’ τις έννοιες της αυτοπροστασίας και της αλληλοβοήθειας ώστε να δημιουργήσει ένα περιβάλλον συνύπαρξης που θα επιτρέπει την αλληλεπίδραση των ατόμων και τη σκέψη πέρα απ’ τα κρατικά δίπολα. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν το ψυχικό τραύμα, θα πρέπει να αυτοπροστατευθούμε και να επαναδημιουργήσουμε τις συνθήκες εμπιστοσύνης ώστε να οδηγηθούμε στον αυτοκαθορισμό των όρων της συνύπαρξής μας πέρα από τις κρατικές απαγορεύσεις και διαταγές.
Η αλληλοβοήθεια αποτελεί μία έννοια του Κροπότκιν που αναδεικνύεται στο βιβλίο του Αλληλοβοήθεια: ένας παράγοντας της εξέλιξης, η οποία χαρακτηρίζεται απ’ την αμοιβαιότητα και την αλληλο-υποστήριξη και εμφανίζεται στον αντίποδα του ανταγωνισμού, ως η φυσική έκφραση της κοινωνικότητάς μας. Επιστρέφοντας σ’ αυτό το βιβλίο μπορούμε να δούμε την πραγματική απειλή του κράτους-προστάτη, η οποία αναδεικνύει τη σημασία της αυτοπροστασίας και της αλληλοβοήθειας προκειμένου να απαντήσουμε σ’ ένα απ’ τα κυρίαρχα ερωτήματα της εποχής μας: ποιος θα μας προστατεύσει απ’ τους προστάτες μας;
Φωτογραφία κειμένου: Angelos Christofilopoulos
