Η Ναουάλ Αλ Σααντάουι, ψυχίατρος, συγγραφέας, ακτιβίστρια και μια από τις σπουδαιότερες γυναίκες του παγκόσμιου φεμινιστικού κινήματος, έφυγε από τη ζωή την Κυριακή 21 Μαρτίου 2021 στα 90 της χρόνια.
Η πιο εξέχουσα διανοούμενη της Αιγύπτου, που φυλακίστηκε και εξορίστηκε για το έργο της, αφιέρωσε μεγάλο μέρος της δουλειάς της στον αγώνα για τα δικαιώματα των γυναικών, ασκώντας έντονη κριτική στις θεοκρατίες, στην πατριαρχία και τον καπιταλισμό. Λόγω της δράσης της και της έκδοσης των βιβλίων της, όπως το Γυναίκες & σεξ, είχε προβλήματα και στην επαγγελματική της ζωή ως γιατρού. Παρ’ όλα αυτά, συνέχισε τον αγώνα της και ίδρυσε την Ένωση Αλληλεγγύης Αραβισσών Γυναικών. Επίσης, βοήθησε στη δημιουργία του Αραβικού Ιδρύματος για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Μέσα από το έργο και τα γραπτά της, άφησε πίσω της έναν αγώνα για όλες τις γυναίκες της Μέσης Ανατολής και όλου του κόσμου.
Απόσπασμα από το βιβλίο της, Φιρντάους (1975). Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δώμα, μετάφραση από τα αραβικά: Ελένη Καπετανάκη:
«Όταν πήγα σχολείο, ήμουν 6 χρονών, ο δάσκαλος μού ζήτησε να γράψω τ’ όνομά μου. Έγραψα: Ναουάλ. Μου είπε: “Όχι, γράψε τ’ όνομά σου ολόκληρο, μαζί με το επώνυμό σου”. Έγραψα τότε δίπλα στ’ όνομά μου το επώνυμο της μάνας μου γιατί εκείνη μού ’χε μάθει την αλφαβήτα. Μόλις το είδε ο δάσκαλος, διέγραψε με μια απότομη κίνηση το επώνυμο της μητέρας μου. “Σβήσ’ το αυτό”, μου είπε, “και γράψε γρήγορα το επώνυμο του πατέρα σου και του παππού σου”. Εκείνη τη στιγμή κάτι φωτίστηκε μέσα μου. “Γιατί;” αναρωτήθηκα. “Γιατί έσβησε το όνομα της μάνας; Αφού αυτή με γέννησε, αυτή μ’ έμαθε να διαβάζω και να γράφω, αυτή τά ’κανε όλα”. Από εκείνη τη στιγμή επαναστάτησα.
ΠΑΡΑΘΕΤΟΥΜΕ μία χαρακτηριστική αγγλόφωνη συνέντευξη της Ναουάλ Αλ Σααντάουι στην οποία μιλά για την απελευθερωμένη δημοκράτισσα και φεμινίστρια γυναίκα της Μέσης Ανατολής. Μιλά για το φεμινιστικό κίνημα στη Μέση Ανατολή που καταπολεμά την πατριαρχία και τη θρησκειοκρατία γενικότερα –ενάντια στη συνήθη συντηρητική και θεοκρατική αντίληψη που έχουν, για τις γυναίκες της Ανατολής, δυνάμεις και κινήματα στη Δύση.
Την αποχαιρετούμε με κάποια δικά της λόγια όπως επιλέχθηκαν από τις εκδόσεις Δώμα:
• Όσο μεγαλώνω γίνομαι όλο και πιο ριζοσπαστική. Έχω παρατηρήσει πως οι συγγραφείς, όταν μεγαλώνουν, γίνονται πιο μαλθακοί. Αλλά για μένα ισχύει το αντίθετο. Όσο μεγαλώνω, θυμώνω περισσότερο.
• Πολλές γυναίκες φοβούνται τη μοναξιά κι έτσι, όταν βλέπουν μια γυναίκα που μπορεί και ζει μόνη, σκέφτονται: «Χμμ, μπορώ κι εγώ να το κάνω αυτό». Αλλά χρειάζεσαι ένα παράδειγμα και γι’ αυτό νιώθω περήφανη που μπορώ και δηλώνω πως έχω χωρίσει τρεις συζύγους.
• Όταν είσαι έξυπνη και όμορφη αντιμετωπίζεις πολλά προβλήματα. Αν είσαι όμορφη και χαζή τα πράγματα είναι εύκολα.
• Όποτε πάω στη Νέα Υόρκη ή σε κάποια ευρωπαϊκή χώρα μού λένε: «Ναουάλ γιατί δεν κάνεις ένα λίφτινγκ;» Τους απαντώ: «Είμαι περήφανη για τις ρυτίδες μου. Κάθε ρυτίδα στο πρόσωπό μου λέει την ιστορία της ζωής μου. Γιατί να κρύψω την ηλικία μου;»
• Είμαι πολύ εναντίον του μακιγιάζ και των ψηλών τακουνιών και όλων αυτών που έχουμε κληρονομήσει σαν ορισμό της ομορφιάς.
• Η πλαστική χειρουργική είναι ένα μεταμοντέρνο κουκούλωμα του προσώπου.
• Για μένα «ομορφιά» σημαίνει να είμαι φυσική, δημιουργική, ειλικρινής –να λέω την αλήθεια.
• Οι γυναίκες είναι η μισή κοινωνία. Δεν μπορείς να έχεις επανάσταση χωρίς τις γυναίκες. Δεν μπορείς να έχεις δημοκρατία χωρίς τις γυναίκες. Δεν μπορείς να έχεις ισότητα χωρίς τις γυναίκες. Δεν μπορείς να έχεις τίποτα χωρίς τις γυναίκες.
• Η ενότητα είναι δύναμη. Χωρίς ενότητα οι γυναίκες δεν μπορούν να αγωνιστούν για τα δικαιώματά τους πουθενά.
• Αυτό που καθιστά ανεπανάληπτη την επαναστατική σκέψη είναι η διαύγεια και η αξιοπρέπειά της, ο ξεκάθαρος τρόπος που αντιλαμβάνεται τις έννοιες της ελευθερίας και της δικαιοσύνης: οι απλές, σταράτες λέξεις που γίνονται κατανοητές χωρίς να χρειάζεται βοήθεια από συγγραφείς και διανοητές της ελίτ.
• Οι φεμινίστριες που αντιλαμβάνονται τις επιπτώσεις της πατριαρχίας συνειδητοποιούν ότι όλες βρισκόμαστε στην ίδια θέση απέναντι στους κινδύνους της πατριαρχίας κι ότι η καταπίεση των γυναικών είναι οικουμενική.
• Ο κίνδυνος ήταν πάντα κομμάτι της ζωής μου απ’ όταν πρωτοέπιασα στιλό και άρχισα να γράφω. Τίποτα δεν είναι πιο επικίνδυνο από την αλήθεια σ’ έναν κόσμο που όλη την ώρα λέει ψέματα.
• Από παιδί έχω συμμετάσχει σε πολλές διαμαρτυρίες. Όταν ήμουν φοιτήτρια στην ιατρική σχολή, όταν μαχόμουν ενάντια στον βασιλιά Φαρούκ, μετά κόντρα στη βρετανική αποικιοκρατία, εναντίον του Νάσερ, εναντίον του Σαντάτ που μ’ έριξε στη φυλακή, του Μουμπάρακ που μ’ έσπρωξε στην εξορία. Δεν σταμάτησα ποτέ.
• Για μένα σπίτι μου είναι ο κόσμος γιατί τα βιβλία μου έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 30 γλώσσες.
