Στις 19 Ιουλίου συμπληρώνονται 8 χρόνια από το ξεκίνημα της μεγαλύτερης δημοκρατικής, φεμινιστικής και οικολογικής επανάστασης του 21ου αιώνα στο Κομπανί της Ροζάβα. Διαβάζουμε, για τον αγώνα αυτόν που συνεχίζεται, ένα ενδιαφέρον κείμενο από την καμπάνια «Να ξανακάνουμε πράσινη τη Ροζάβα» για την οικοδόμηση της νέας τους κοινωνίας σε σχέση με τη φύση και τη γυναίκα.
Από τότε που εκδώσαμε το βιβλίο μας «Να ξανακάνουμε πράσινη τη Ροζάβα» –που περιγράφει την ιδεολογία και τους στόχους της καμπάνιας μας– έχουμε λάβει πολλά θετικά σχόλια, όπως και χρήσιμες κριτικές και προτάσεις απ’ όλον τον κόσμο. Θεωρήσαμε ότι μια από αυτές τις κριτικές ήταν η πιο σημαντική: από το βιβλίο μας λείπει ένα κεφάλαιο για τη σύνδεση της γυναικείας απελευθέρωσης και της οικολογικής πάλης.
Όντως, στο βιβλίο μας, παρουσιάζουμε τη σχέση που υπάρχει μεταξύ της οικολογικής και της κοινωνικής κρίσης, οι οποίες αποτελούν συνέπειες της Καπιταλιστικής Νεωτερικότητας, και εξηγούμε γιατί είναι αδύνατο να βρούμε μία λύση για τη μία χωρίς να βρίσκουμε μία απάντηση για την άλλη. Προτείνουμε, επίσης, τη θεωρία της κοινωνικής οικολογίας, όπως αναλύθηκε από τον Μάρρεϋ Μπούκτσιν, ως μία εναλλακτική λύση για την οικοδόμηση ενός δημοκρατικού και οικολογικού κόσμου. Στο τέλος, παρουσιάζουμε πώς η ανθρωπότητα σταδιακά αποσυνδέθηκε από τη φύση μέσα από 1) την εμφάνιση των πρωτο-κρατών στη Μεσοποταμία και την ανάπτυξη μίας κουλτούρας πολέμου, που οδήγησε στην κυριαρχία ανθρώπων πάνω σε ανθρώπους και, εν καιρώ, στην ίδρυση ιεραρχικών κοινωνιών και 2) την απο-ιεροποίηση της φύσης όπως εξελίχθηκε κατά τη διάρκεια της μετάβασης από τις ανιμιστικές θρησκείες προς τις θεϊκές και μετέπειτα τις μονοθεϊστικές θρησκείες, οι οποίες τοποθέτησαν τους θεούς έξω από τη φύση, μετατρέποντας την τελευταία σε ένα άψυχο αντικείμενο προς εκμετάλλευση.
Ο Δημοκρατικός Συνομοσπονδισμός, όμως, το σύστημα που αναλύθηκε από τον Κούρδο φιλόσοφο Αμπντουλάχ Οτσαλάν και πάνω στο οποίο έχει βασιστεί η Ροζάβα, είναι πολλά περισσοτερα από απλή οικολογία και ριζοσπαστική δημοκρατία: ο τρίτος, και εξαιρετικά σημαντικός, πυλώνας του συστήματος είναι η Γυναικεία Απελευθέρωση. Πιστεύουμε ότι, για να λυθεί η οικολογική και η κοινωνική κρίση, η απελευθέρωση των γυναικών είναι μία απαραίτητη προϋπόθεση. Με τα λόγια του Οτσαλάν: η «κοινωνία δεν μπορεί να είναι ελεύθερη αν δεν απελευθερωθούν οι γυναίκες». Και σε ένα ακόμη επίπεδο, επιβεβαιώνει ότι η καταπίεση τόσο των γυναικών, όσο και της φύσης, έχουν ως αφετηρία μόνο μία ιδεολογία: αυτή του κυρίαρχου άνδρα. Το επακόλουθο αυτού του συλλογισμού είναι ότι, αν δεν αυτό δεν αλλάξει, δεν θα υπάρξει λύση σε κανένα από τα δύο προβλήματα…
Το ακόλουθο άρθρο, που έχει γραφτεί από δύο μέλη μας που εργάζονται σε δομές γυναικών στη Ροζάβα, αποσκοπεί στο κλείσιμο αυτού του κενού στο βιβλίο και αποτελεί μία εισαγωγή στο γιατί ο γυναικείος αγώνας και η οικολογική πάλη πρέπει να αντιμετωπίζονται ως κάτι ενιαίο.
Jineolojî και οικολογία: η σύνδεση γυναικείας απελευθέρωσης και φύσης
Η Ροζάβα έχει γίνει γνωστή σε όλο τον κόσμο για την πραγματοποίηση μίας Γυναικείας Επανάστασης. Οι δομές των γυναικών, σε κάθε επίπεδο της κοινωνίας, βρίσκονται στο προσκήνιο της κοινωνικής, πολιτικής, πολιτιστικής, οικονομικής και στρατιωτικής ζωής, καθώς θεωρούνται η εμπροσθοφυλακή της επανάστασης. Σκοπός είναι η γυναικεία χειραφέτηση ώστε να πραγματοποιηθεί η απελευθέρωση της κοινωνίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Από τη διακήρυξη της αυτόνομης περιοχής το 2012, οι γυναίκες στη Βορειοανατολική Συρία έχουν κερδίσει μία καινούρια κοινωνική θέση, μέσα από την ίση εκπροσώπηση σε όλους τους πολιτικούς θεσμούς, ένα σύστημα από-κοινού-προεδρίας, νέα δικαιώματα, κέντρα γυναικών και ακαδημίες[1].
Η Ροζάβα είναι επίσης γνωστή για την οικολογική επανάσταση που λαμβάνει χώρα στη περιοχή, καθώς η οικολογία είναι μία από τις ιδρυτικές αρχές του δημοκρατικού συνομοσπονδισμού. Παρ’ όλα αυτά, είναι δυνατόν οι πλευρές αυτής της επανάστασης να διαβαστούν ανεξάρτητα η μία από την άλλη, σαν δύο κεφάλαια του ίδιου βιβλίου; Μία τέτοια ανάγνωση προέρχεται από την παρανόηση του τι συνιστά η γυναικεία απελευθέρωση στη Ροζάβα. Αν κοιτάξουμε προσεκτικά τις ιδεολογικές αρχές της, αυτή η επανάσταση, βασισμένη στη γυναικεία απελευθέρωση, μας προσκαλεί να αναδιαμορφώσουμε ριζικά το πώς βλέπουμε τον κόσμο και τη φύση.
Ιχνηλατώντας τις ρίζες της καταπίεσης: η άνοδος της πατριαρχίας και η πτώση των πολιτισμών με μητέρες-θεότητες
Η γυναικεία επανάσταση στη Ροζάβα δεν ήρθε από το πουθενά. Είναι ριζωμένη στην ιστορία και τις εμπειρίες του 40χρονου Κουρδικού γυναικείου κινήματος, το οποίο με τη σειρά του εμπνεύστηκε από ιστορικούς αγώνες του κινήματος παγκοσμίως. Με τη συμπαράσταση και την ιδεολογική καθοδήγηση του Αμπντουλάχ Οτσαλάν, οι γυναίκες του Κουρδικού κινήματος έθεσαν τα θεμέλια για την επανάσταση που ανθεί σήμερα στη Ροζάβα: πάνω στα βουνά του Κουρδιστάν δημιούργησαν τις δικές τους στρατιωτικές μονάδες, τις δικές τους ακαδημίες, το δικό τους κόμμα, ανακάλυψαν ξανά τα ήθη και τις αξίες τους, κτλ.[2]
Αυτή η διαδικασία έστρωσε τον δρόμο για μία εκ βαθέων επανεξέταση των ριζών της καταπίεσης, της εκμετάλλευσης και της ιεραρχίας. Στα γραπτά υπεράσπισής του, ο Αμπντουλάχ Οτσαλάν αναγνωρίζει την προέλευση των καταπιεστικών κοινωνικών δομών στην άνοδο των πατριαρχικών κοινωνιών και του κρατικού συστήματος στη Μεσοποταμία, 5.000 χρόνια πριν, με την εμφάνιση του Σουμερικού κράτους. Μία νέα ιεραρχική κοινωνική δομή ξεκίνησε να διαμορφώνεται∙ μια δομή στην οποία οι πατριαρχικές φιγούρες (βασιλιάδες, ιερείς, πολεμιστές) σταδιακά ξεκίνησαν να υπονομεύουν την κοινωνική δύναμη που είχαν προηγουμένως οι γυναίκες στις αρχαίες μητριαρχικές κοινωνίες.
Πώς είναι, όμως, η οικολογία σχετική με αυτό; Η αναζήτηση της καταπίεσης στην εξάλειψη των μητριαρχικών πολιτισμών βοηθά στο να δούμε μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα τη σχέση κοινωνίας και φύσης.
Ένα από τα χαρακτηριστικά των μητριαρχικών κοινωνιών είναι και η κουλτούρα της μητέρας-θεότητας, η οποία βλέπει τη φύση ως κάτι ιερό. Σε αυτές τις κουλτούρες, οι θεότητες δεν είναι άυλα όντα που αιωρούνται πάνω από τους ανθρώπους, όπως εμφανίζονται οι φιγούρες του θείου στους πατριαρχικούς πολιτισμούς∙ οτιδήποτε περιτριγυρίζει τον άνθρωπο είναι εμποτισμένο με μία αγιότητα και αξίζει να τιμηθεί. Όντως, στις παραδοσιακές μητριαρχικές κουλτούρες, το θεϊκό θεωρείται ενυπάρχον στη φύση και τον πολιτισμό και αυτός είναι ο λόγος που το περιβάλλον θεωρείται ιερό.
Δεν υπάρχει κανένας υπερβατικός θεός που στέκεται έξω από τον κόσμο, αλλά ο ίδιος ο κόσμος είναι ιερός, στοιχείο που συμβολίζει τη θηλυκή ιερότητα.[3]
Η ολιστική αυτή προσέγγιση του κόσμου, που εναγκαλιάζει ανθρώπους και φύση, βρίσκεται στην ιδεολογική βάση πολλών θεοτήτων. Η θεά Ινάννα-Ιστάρ της Μεσοποταμίας, η Αιγύπτια Νουτ, θεά του Κόσμου που γέννησε όλα όσα υπάρχουν, η προ-Ελληνιστική θεότητα Γαία, η Ινδή Πρίτιβι, που στα Σανσκριτικά σημαίνει επίσης και «γη»: «αυτές οι αρχέγονες θεότητες καθρεφτίζουν τη μητριαρχική αντίληψη ότι το θηλυκό είναι το καθολικό»[4].
Σε αντίθεση με αυτή τη θεϊκή παράδοση, η νέα ανερχόμενη πατριαρχική δομή σπάει τα δεσμά με την ολιστική προσέγγιση, στερώντας την ιερότητα από τη φύση και βάζοντάς την στα χέρια των ιερέων, που από εδώ και πέρα θεωρούνται ο μόνος σύνδεσμος μεταξύ της ανθρωπότητας και του θεϊκού στοιχείου. Με την απο-ιεροποίηση του θηλυκού, η πατριαρχική νοοτροπία ανοίγει τον δρόμο προς την κυριαρχία πάνω στις γυναίκες και τη φύση. Αυτή η αναπτυσσομένη «δεύτερη φύση» των ανθρώπων –η φύση της κοινωνικοποίησης– τους αποσυνδέει από την «πρώτη φύση» τους, που είναι ριζωμένη στη βιολογική τους ουσία και το περιβάλλον. Είναι αυτή η αλλαγή νοοτροπίας που επιτρέπει στον άνθρωπο να βλέπει τη φύση ως ένα σκέτο εργαλείο για τον πλουτισμό των εχόντων εξουσία.
Αυτή η προοπτική σχετικά με την προέλευση της καταπίεσης δημιουργεί έναν αδιαπέραστο δεσμό ανάμεσα στη γυναικεία χειραφέτηση και την οικολογία: μία κοινωνική επανάσταση, που ελπίζει να εξοβελίσει την πατριαρχική κουλτούρα με σκοπό την ίδρυση μίας ελεύθερης κοινωνίας, επανακαθορίζει αναπόφευκτα τη φύση στο κέντρο της κοινωνίας.
Μία νέα επιστημονική προσέγγιση: Jineologî και οι πηγές της
Η αλλαγή της πατριαρχικής νοοτροπίας, στην οποία αποσκοπεί η επανάσταση στη Ροζάβα, προαπαιτεί τη διαμόρφωση μίας νέας επιστημονικής προσέγγισης, η οποία επιτρέπει την ανάλυση της κοινωνίας και του φυσικού περιβάλλοντος με έναν νέο τρόπο. Η jineologî, η επιστήμη των γυναικών, αναπτύχθηκε για να καλύψει αυτή την ανάγκη.
Η jineologî προτείνει την επαναφορά της ολιστικής κοσμοθεωρίας, που κυριαρχούσε στις μητριαρχικές κοινωνίες και την εφαρμογή της στην επιστήμη. Ο όρος πρωτοεμφανίστηκε το 2008, στον τρίτο τόμο του μανιφέστου του Αμπντουλάχ Οτσαλάν για έναν δημοκρατικό πολιτισμό, «Κοινωνιολογία της Ελευθερίας».
Jin σημαίνει γυναίκα στα Κουρμαντζί, αλλά έχει την ίδια ρίζα με τη λέξη Jiyan, που σημαίνει ζωή. Επομένως, η jineologî δεν πρέπει να θεωρηθεί μόνο ως μόνο η επιστήμη των γυναικών, αλλά της κοινωνίας γενικότερα, μέσα στην οποία η ύπαρξη και οι απόψεις των γυναικών λαμβάνονται ως σημεία αναφοράς. Ο σκοπός αυτής της επιστημονικής μεθόδου είναι να επανασυνδεθεί η γνώση με την κοινωνία. Δεν είναι δυνατό η γνώση να παράγεται αδέσμευτα και ανεξάρτητα από την κοινωνία, αλλά πρέπει πάντα να απαντά στην κοινωνική ηθική, την κοινωνική ανάγκη και να σκοπεύει στην αποκατάσταση της ισορροπίας γυναίκα-φύση-κοινωνία.
Η jineologî καλύπτει ένα ευρύ φάσμα πεδίων: οικονομία, οικολογία, δημογραφία, ιστορία, κοινωνιολογία, ηθική και αισθητική, υγεία, παιδεία και αυτοάμυνα. Οι μέθοδοί της αγκαλιάζουν όλα τα πεδία της ζωής και, επομένως, δίνουν έμφαση στις διασυνδέσεις ανάμεσά τους, τόσο στη θεωρία όσο και την πράξη. Μέσα από αυτή την οπτική, το πεδίο της οικολογίας είναι συνδεδεμένο με όλα τα υπόλοιπα: τα περιβαλλοντικά θέματα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη μέσα στο κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό, και πολιτιστικό τους πλαίσιο. Η προστασία του περιβάλλοντος είναι ένα ζήτημα αυτοάμυνας μίας κοινωνίας, αφού η καταστροφή του απειλεί τη ζωή στον πλανήτη γη. Υπό αυτή την έννοια, η οικολογία γίνεται αντιληπτή ως «κοινωνική οικολογία»[5]∙ δεν μπορούμε να λύσουμε τα οικολογικά προβλήματα χωρίς να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα της κοινωνίας.
Η jineologî αποσκοπεί στο να κατασκευάσει αυτές τις συνδέσεις και είναι ριζικά αντίθετη στη διάκριση των ερευνητικών πεδίων, η οποία επιτρέπει «ανακαλύψεις» που έχουν οδηγήσει σε καταστροφές ανθρώπων και φυσικού περιβάλλοντος. Απορρίπτει την ψευδεπίγραφη επιστημονική ουδετερότητα, η οποία εν τέλει ωφελεί τον καπιταλισμό και την πατριαρχική καταπίεση και υποστηρίζει ότι η έρευνα και η γνώση πρέπει να υπηρετούν τον σκοπό της οικοδόμησης μίας οικολογικής και δημοκρατικής κοινωνίας, βασισμένη στην απελευθέρωση των γυναικών.
Η jineologî βρίσκεται ακόμα στην αρχή της. Παρ’ όλα αυτά, ο ολιστικός αυτός τρόπος σκέψης διαμορφώνεται και εφαρμόζεται σήμερα στη Ροζάβα μέσα από διάφορα εγχειρήματα:
- Στα ερευνητικά έργα της jineologî παράγεται συγγραφικό και ιδεολογικό έργο, όπως αυτή η πρόσφατη ανάλυση της Κρίσης του Κορονοϊού, από το Ινστιτούτο Andrea Wolf
- Jinwar, το χωριό των γυναικών
- Şifa Jin, ένα κέντρο υγείας στο Jinwar που συνδυάζει παραδοσιακές και συμβατικές ιατρικές πρακτικές
- Η επανάκτηση της γνώσης ιατρικών βοτάνων από γυναίκες
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Για περισσότερες πληροφορίες, το Κέντρο Πληροφοριών της Ροζάβα παρέχει σημαντικά έγγραφα πάνω στα επιτεύγματα και στους στόχους του γυναικείου κινήματος στη Βορειοανατολική Συρία: Basic Principles and General Principles for Women. The Autonomous Administration of Jazeera Canton of Rojava. President of the Women’s Committee, 22 Οκτωβρίου 2014. Μπορείτε να βρείτε περισσότερα στο Kongreya Star και τις επιτροπές του.
[2] Για μία βαθύτερη κατανόηση του Κουρδικού γυναικείου κινήματος, προτείνουμε την αυτοβιογραφία της Sakine Cansiz, “Sara: My Whole Life Was a Struggle”, Pluto Press.
[3] The Way into an Egalitarian Society. Principles and Practice of a Matriarchal Politics , Dr. Heide Goettner-Abendroth, Edited by the “International Academy HAGIA”Winzer / Germany 2007
[4] Ibid
[5] Πάνω στην ιδέα της Κοινωνικής Οικολογίας: Bookchin, Murray, “Social Ecology and Communalism”, AK Press, 2007.
Μετάφραση: Κατερίνα Δασκαλοπούλου
Jineolojî and ecology – links between women’s liberation and nature
