Η κοινωνική απoστασιοποίηση αρνείται την αμοιβαία υποστήριξη και προωθεί τη φιλανθρωπία, αρνείται την ελευθερία και μας υποχρεώνει να υπακούμε, αρνείται την αξία της ζωής μας και μας κλείνει στον κύκλο του «δούλεψε, κατανάλωσε, ψόφα». Και στη φάση 2…
Προσπαθήστε να σκεφτείτε. Έναν Σταθμό Πρώτων Βοηθειών τον Ιανουάριο αυτής της χρονιάς, όταν ο Covid-19 είχε ακόμα ένα άλλο όνομα και ήταν μια κινεζική υπόθεση, μακρινή. Μια συνηθισμένη μέρα, στο Τορίνο, αλλά θα μπορούσε να είναι οπουδήποτε. Μια φωτεινή οθόνη σας ανακοινώνει ότι υπάρχουν 332 άτομα σε αναμονή, χωρισμένα σε κόκκινους, κίτρινους, πράσινους και λευκούς κωδικούς. Το Πρώτων Βοηθειών μοιάζει με ένα νοσοκομείο πεδίου σε καιρό πολέμου: φορεία παντού, άνθρωποι περιμένουν ώρες, μέρες. Σε έναν χρόνο που αιωρείται ανάμεσα στον πόνο, τον φόβο και τον θυμό.
Έτσι ήταν «πριν», όταν όλα πήγαιναν «καλά».
Μια πανδημία δεν είναι προβλέψιμη, αλλά είναι περιοδική και πιθανή. Το ιταλικό σχέδιο για την πανδημία ήταν παλαιό, 14 ετών, τα κονδύλια δαπανήθηκαν για την εφαρμογή προγραμμάτων όπως η «προώθηση των πρώτων εκατό ημερών του νεογέννητου μωρού». Πριν, τίποτα δεν πήγαινε καλά. Το να παραμένει υγιής όποιος δεν μπορούσε να έχει πρόσβαση σε ιδιωτική φροντίδα, ήταν μια ρωσική ρουλέτα. Μείωσαν τις δαπάνες για την υγειονομική περίθαλψη για να «αποφύγουν τις σπατάλες»: οι σπατάλες ήταν η ζωή μας. Όποιος τραβήξει το σωστό χαρτί τα καταφέρνει, οι άλλοι καταλήγουν στον κατάλογο των νεκρών.
Τίποτα δεν ήταν έτοιμο.
Όσο γράφω, έχουν περάσει δύο μήνες από τα πρώτα κρούσματα, από τις αρχικές περιορισμένες κόκκινες περιοχές. Υποστήκαμε όλοι την κατ’ οίκον κράτηση, η οποία, χωρίς ένα αποτελεσματικό σύστημα ελέγχου, χωρίς τεστ, χωρίς προστασία ούτε καν για τους υγειονομικούς, ήταν ουσιαστικά άχρηστη. Στην καλύτερη περίπτωση, επιβράδυναν λίγο την εξάπλωση του ιού. Τα σπίτια δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων μετατράπηκαν σε οικογενειακά λαζαρέτα, όπου δεν υπάρχουν επισκέψεις, έλεγχοι, ούτε για τους ασθενείς ούτε για εκείνους που ζουν μαζί τους.
Για να χρηματοδοτήσουν καλύτερα την ιδιωτική υγειονομική περίθαλψη, έβαλαν ένα σπίρτο δίπλα στο δυναμίτη: η σφαγή στα RSA* είναι η λογική συνέπεια μιας εγκληματικής επιχείρησης.
Οι κυβερνήσεις, που διαδέχθηκαν η μια την άλλη τα τελευταία χρόνια είναι άμεσα υπεύθυνες για μια σφαγή που δεν θα τελειώσει σύντομα.
Την τωρινή αργά ή γρήγορα, θα ακολουθήσουν κι άλλες. Στην καρδιά του πρώτου κόσμου, οι ζωές μας θυσιάζονται στον βωμό του κέρδους. Οι φτωχοί, ειδικά αν είναι ηλικιωμένοι και μη παραγωγικοί, είναι μόνο ένα κόστος, ένα άχρηστο βάρος. Οι άστεγοι, οι κρατούμενοι, οι εργαζόμενοι στους βασικούς τομείς εκτέθηκαν στον κίνδυνο μόλυνσης, επειδή η ζωή τους δεν μετράει, είναι εύκολα αντικαταστάσιμοι. Συνέβαινε και «πριν», όμως σε μικρότερη κλίμακα. Δεν θα υπάρξει ένα μετά.
Τεράστια επιχείρηση κοινωνικού ελέγχου
Η πατριωτική ρητορική, η αναστολή του δικαιώματος της διαδήλωσης και της απεργίας, η μετατροπή των πολιτών σε ειδικούς επιτηρούμενους, σε παιδιά που επιβλέπονται και τιμωρούνται, είναι τα συστατικά μιας συνταγής που το μόνο καινούργιο που έχει είναι η επέκτασή της σε ολόκληρο τον πληθυσμό. Πρόκειται για μια τεράστια επιχείρηση κοινωνικού ελέγχου, που αποσκοπεί στην αποτροπή κάθε πιθανής εκδήλωσης, οποιουδήποτε νεύματος διαμαρτυρίας. Η κυβέρνηση ποντάρει στον φόβο, στον κοινωνικό κατακερματισμό, στην κονιορτοποίηση των σχέσεων, στην αίσθηση της συλλογικής ενοχής, για να θέσει υπό στρατιωτικό έλεγχο ολόκληρη την κοινωνία. Δεν θα υπάρξει ένα μετά.
Η Κίνα είναι πιο κοντά από όσο νομίζαμε. Η ζωή μας κινδυνεύει να γίνει το γρανάζι ενός γιγαντιαίου panopticon χωρίς τοίχους.
Η Κίνα έχει από καιρό υιοθετήσει τη ζωή με πόντους. Κάθε άτομο έχει μια βαθμολογία που του αποδίδεται από το Κράτος: ο καθένας αξιολογείται με βάση την κοινωνική του συμπεριφορά. Στην Κίνα, καμία στιγμή της καθημερινής ζωής δεν ξεφεύγει από την κυβέρνηση. Ελέγχεται κάθε κλικ, κάθε αγορά, κάθε επαφή, κάθε δραστηριότητα στα κοινωνικά δίκτυα. Όποιος περνά με κόκκινο, όποιος συγχρωτίζεται με αντικαθεστωτικούς, όποιος δημοσιεύει κριτικά σχόλια στα κοινωνικά δίκτυα χάνει πόντους. Ένας καλός μέσος όρος στον έλεγχο αναφοράς επιτρέπει μια καλύτερη ζωή: μια ταξιδιωτική βίζα, ένα επιδοτούμενο δάνειο, ένα δάνειο για να ξεκινήσει μια επιχείρηση.
Όσοι έχουν πολύ χαμηλή βαθμολογία μπορεί ακόμη και να χάσουν τη δουλειά τους. Το κινεζικό σύστημα παρακολούθησης βασίζεται σε μια αδιάκοπη ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ διαδικτύου, παρόχων κινητής τηλεφωνίας και των αρχών. Στην Κίνα υπάρχουν διακόσια εκατομμύρια κάμερες παρακολούθησης: οι πιο πρόσφατες είναι εξοπλισμένες με συσκευές αναγνώρισης προσώπου ικανές να αναγνωρίζουν ακόμη και τις μικρότερες λεπτομέρειες. Αδύνατο να ξεφύγετε. Αυτά τα έξυπνα ηλεκτρονικά μάτια παρατηρούν κάθε άτομο στους δημόσιους χώρους, στα καταστήματα, στους δρόμους, στους σταθμούς και στα αεροδρόμια.
Αυτό το σύστημα ελέγχου στην Κίνα, τη Νότια Κορέα και σε άλλες χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας χρησιμοποιήθηκε για την παρακολούθηση των ανθρώπων κατά τη διάρκεια της επιδημίας, ιχνηλατώντας τις κινήσεις και τις σχέσεις κάθε μολυσμένου ατόμου. Η παγκόσμια επιτήρηση, μια στρατηγική «νίκης» κατά της εξάπλωσης της μετάδοσης στην Κίνα και την Κορέα, κινδυνεύει να εξαπλωθεί παντού. Οι κινεζικές και κορεατικές συσκευές επιτρέπουν τον εκτεταμένο έλεγχο του πληθυσμού σε κάθε στιγμή της ζωής. Η γοητεία αυτού του συστήματος, του οποίου η αποτελεσματικότητα διατυμπανίστηκε συνεχώς από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, επιταχύνει παρόμοιες διαδικασίες, οι οποίες έχουν ήδη ξεκινήσει εδώ και αρκετό καιρό στη χώρα μας.
Ένας ολοκληρωτικός εφιάλτης, ο οποίος, χάρη στο φόβο της πανδημίας, προτείνεται επίσης στη χώρα μας. Προς το παρόν σε εθελοντική βάση. Προς το παρόν. Τα ηλεκτρονικά μάτια, η παρακολούθηση των πιστωτικών καρτών μας, η επαλήθευση των κινήσεών μας σίγουρα δεν είναι καινοφανή.
Το πρωτοφανές είναι η συγκεκριμένη πιθανότητα να επεκταθεί «κανονικά» σε ολόκληρο τον πληθυσμό, αντί να είναι προνόμιο των μικρών ομάδων των αθεράπευτων ανατρεπτικών. Η ίδια η αποτυχία των στρατηγικών περιορισμού της μόλυνσης που βασίζονται στον απλό ξεκάθαρο διαχωρισμό ευνοεί την αποδοχή του παγκόσμιου ιού του panopticon. Δεν θα υπάρξει ένα μετά.
Το Ηθικό Κράτος
Μια παγκόσμια απειλή δημιουργεί διαρκή συναγερμό. Ζούμε εδώ και χρόνια σε ένα κλίμα έκτακτης ανάγκης: μετανάστευση, ισλαμική τρομοκρατία, άνοδος του spread. Κάθε φορά οι κυβερνήσεις αφαιρούσαν ένα κομμάτι των ελευθεριών μας. Αυτή τη φορά προσπαθούν να πάρουν τα πάντα. Ο νέος πόλεμος έχει έναν εχθρό αόρατο, ύπουλο, που μπορεί να έχει διεισδύσει στον γείτονά μας, στον οδηγό λεωφορείου, σε έναν βήχα στην ουρά του σούπερ μάρκετ. Ο εχθρός είναι παντού, δεν περιορίζεται πλέον σε μια συγκεκριμένη ανθρώπινη ομάδα. Οι περισσότεροι άνθρωποι θυσίασαν εθελοντικά την ελευθερία τους με αντάλλαγμα μια απατηλή ασφάλεια.
Η φυλάκισή μας, όσο κι αν επιβάλλεται από το κράτος, γίνεται αποδεκτή από τους περισσότερους ως αναγκαίο κακό. Το Κράτος, κύριος υπεύθυνος για την εξάπλωση της επιδημίας, υποβαθμίζεται σε Ηθικό Κράτος, ο πατέρας που διατάζει, τιμωρεί και φυλακίζει τα παιδιά για το «καλό» τους.
Οι εχθροί είναι εκείνοι που δεν υποκύπτουν στους κανόνες, ακόμη και στους πιο παράλογους. Οι εχθροί είναι οι υγειονομικοί υπάλληλοι που καταγγέλλουν τη σφαγή, αντί να γράφουν μια σελίδα στο βιβλίο Η Καρδιά του Covid-19. Οι εχθροί είναι οι εργαζόμενοι που απεργούν παρά τις απαγορεύσεις, επειδή ο ρόλος του προβάτου επί σφαγήν τους πέφτει στενός. Οι εχθροί είναι οι κρατούμενοι που προσπαθούν να επιβιώσουν. Ο χαφιεδισμός προς τον γείτονα που παραβιάζει είναι η ηθική ανταμοιβή για εκείνον που, στραγγαλισμένος από το φόβο, μένει φωλιασμένος στο σπίτι, αγνοώντας ότι ο ιός θα του παραδοθεί στο σπίτι από τον συγγενή που εργάζεται ή κάνει τα ψώνια. Το παγκόσμιο panopticon είναι το επόμενο βήμα, η συνθήκη που μας επιβάλλεται για να περάσουμε από την κατ’ οίκον κράτηση στην επιτηρούμενη ελευθερία. Μέχρι τώρα οι περισσότεροι υπέκυψαν στην κατάσταση εξαίρεσης χωρίς να προβάλλουν αντίσταση. Δεν θα υπάρξει ένα μετά.
Από την κατ’ οίκον κράτηση στην επιτηρούμενη ελευθερία
Οι εικονικές συναντήσεις ήταν η έσχατη λύση για όσους δεν μπορούσαν να μετακινηθούν. Ήταν τα προνομιακά μέρη των χρηστών της πορνογραφίας, «άσεμνα» εκτός σκηνής επειδή δεν μπορούν να παρουσιαστούν και δεν μπορούν να απολαμβάνονται δημόσια. Σήμερα, το να «κάνεις διαδικτυακή πολιτική», «να συναντιέσαι στο διαδίκτυο», να διοργανώνεις «συνελεύσεις» ή διαδικτυακές διασκέψεις έχει γίνει «φυσιολογικό». Μια ευκαιρία να ξεφύγεις από τη μαζική κράτηση κατ’ οίκον. Υπάρχουν άνθρωποι που προσφέρουν μουσική, που δημοσιεύουν φωτογραφίες από παλιές διακοπές, από χρόνια που φαίνονται έτη φωτός μακριά. Ένα υποκατάστατο. Δεν είναι κακό.
Ωστόσο, βρισκόμαστε σε μια ολισθηρή πλαγιά, γιατί «έξω» από τα εικονικά δωμάτιά μας, υπάρχει ένας κόσμος όπου οι άνθρωποι συνεχίζουν να εργάζονται και να πεθαίνουν.
Στη φάση 2 θα περάσουμε, ίσως όχι όλοι, από την κατ’ οίκον κράτηση στην επιτηρούμενη ελευθερία, κάνοντας σλάλομ ανάμεσα στα ηλεκτρονικά μάτια και αυτιά και στα σημεία ελέγχου του στρατού και της αστυνομίας.
Οι μικροί χώροι πολιτικής και κοινωνικής οργάνωσης που παραχωρήθηκαν «πριν» κινδυνεύουν να απαγορευτούν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Δεν θα τους ξαναπάρουμε πίσω τόσο εύκολα. Οι «εικονικές» συνελεύσεις είναι χρήσιμες για την αφήγηση, αλλά δεν επιτρέπουν μια πραγματική οργάνωση των αγώνων και των πρωτοβουλιών, οι οποίες στην πραγματικότητα σήμερα έχουν τον χαρακτήρα της παρανομίας. Ακόμη και η αλληλεγγύη και η αμοιβαία υποστήριξη που δεν ευλογούνται από την αυτοδιοίκηση κινούνται στο περιθώριο του επιτρεπτού, στις μύτες των ποδιών. Η απόσπαση χώρων αυτοοργάνωσης και αγώνα είναι μια επείγουσα ανάγκη που δεν επιδέχεται αναβολή. Εκεί, έξω από τα εικονικά μας δωμάτια, θα υπάρχει ο γνωστός κόσμος: εκμετάλλευση, έλλειψη φροντίδας, φυλακισμένοι μετανάστες, καταστολή. Η κυβέρνηση μάς θέλει διχασμένους, καχύποπτους, φοβισμένους.
Μας κλέβουν την ελευθερία και την ανθρωπιά. Για το καλό μας. Δεν είναι εύκολο να ξεφύγεις από την παγίδα του φόβου και της αμαρτίας. Η ρίζα του κακού βρίσκεται ακριβώς στη λέξη-κλειδί αυτής της κρίσης, το κλειδί με το οποίο μας εγκλώβισαν: η κοινωνική αποστασιοποίηση.
Γιατί να μην μιλήσουμε για την απόσταση ασφαλείας, για χώρο μεταξύ των σωμάτων; Επειδή ένας φυσικός χώρος μπορεί να οικοδομηθεί οπουδήποτε -όχι μόνο στο σπίτι-, αντ’ αυτού η κοινωνική απόσταση είναι κάτι τελείως διαφορετικό: είναι η άρνηση των σχέσεων, της Πόλης (polis), της κοινότητας του αγώνα, του χρόνου που ανακτάται συλλογικά. Η κοινωνική απόσταση αρνείται την αμοιβαία υποστήριξη και προωθεί τη φιλανθρωπία, αρνείται την ελευθερία και μας υποχρεώνει να υπακούμε, αρνείται την αξία της ζωής μας και μας κλείνει στον κύκλο του «δούλεψε, κατανάλωσε, ψόφα».
Δεν θα υπάρξει ένα μετά. Η ώρα είναι τώρα.
* RSA (Residenze Sanitarie Assistenziali): είναι μη νοσοκομειακές δομές, που φιλοξενούν ανθρώπους (κατά κύριο λόγο ηλικιωμένους), οι οποίοι χρειάζονται ειδική ιατρική περίθαλψη από ειδικούς.
(μτφ. κρ)
Μετάφραση: Καλλιόπη Ράπτη από το ιταλικό A-Rivista
