Ο Αλμπέρ Καμύ γεννήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 1913 και πέθανε σε ηλικία μόλις 46 ετών στις 4 Ιανουαρίου 1960 σε ένα αναπάντεχο τροχαίο. Στο σύντομο πέρασμά του, κατάφερε να αφήσει μια σπουδαία καλλιτεχνική και διανοητική παρακαταθήκη της απελευθέρωσης. Κείμενο: Νίκος Βράντσης
Μέσα σε αυτή την πυκνή ατμόσφαιρα γεμάτη μικροσωματίδια φόβου που πολλαπλασιάζονται σαν ιός, καταφεύγουμε σε σκέψεις που, χωρίς να ξέρουμε το γιατί, κινούνε κάτι μέσα μας.
Ο Καμύ, για παράδειγμα, τώρα ξαναγίνεται ένας από τους στοχαστές στους οποίους καταφεύγουμε. Ο κύριος λόγος είναι το ότι έγραψε ένα έργο που ονόμασε Πανούκλα. Αλλά το έργο του αυτό είναι μια ακόμα εκδοχή ενός πυρήνα φιλοσοφικού, μιας βαθύτερης συνειδητοποίησης του Καμύ ότι όλα όσα έχουμε φτιάξει εμείς οι άνθρωποι είναι αυθαίρετα.
Ο Καμύ είναι σα να μας λέει: Σκεφτείτε τον εαυτό σας μέσα σε αυτό το τεράστιο σύμπαν. Οι ανθρώπινες συμβάσεις είναι κατασκευές που δεν δικαιολογούνται από τίποτε άλλο πέρα από την πίστη μας σε αυτές. Οι άνθρωποι υπάρχουμε σε έναν χρόνο και έναν τόπο, πολύ περιορισμένο. Η ανθρώπινη ιστορία δεν σημαίνει τίποτα για το σύμπαν. Αν καταστραφούμε είτε ως άτομα είτε ως είδος, δε θα θρηνήσει κανείς, γιατί δεν υπάρχει κανείς για να θρηνήσει. Και αργά ή γρήγορα θα καταστραφούμε, και εμείς και η γη και το ηλιακό σύστημα, και το σύμπαν, και τα σύμπαντα αν υπάρχουνε πολλά.
Και αν δεν υπάρχει τίποτα, αν δεν υπάρχει κάποια δύναμη, κάποιος θεός, κάποια παρουσία να μας ελέγχει, γιατί να είμαστε ευγενικοί, γιατί να προσέχουμε τι κάνουμε και τί λέμε; Όταν δεν υπάρχει τίποτα για να μας κρίνει, γιατί να μη καταφύγουμε στην αγένεια, στο έγκλημα, ακόμα και στον φόνο;
Ο Καμύ δεν παραλύει από αυτή τη συνειδητοποίηση του κενού.
Ούτε μισάνθρωπος γίνεται, ούτε μηδενιστής. Πολεμά ενάντια στους ναζί, παρότι δεν πιστεύει στον πόλεμο. Καπνίζει γευστικά τσιγάρα και ντύνεται κομψά παρότι ξέρει ότι αυτά δε σημαίνουνε τίποτα. Δίνει μάχες για τη δικαιοσύνη, παρότι ξέρει ότι και η δικαιοσύνη και η αδικία είναι το ίδιο αυθαίρετα, δηλαδή το ίδιο νόμιμα.
Αυτό που λέει ο Καμύ είναι: δεν είμαστε τίποτα, αλλά εφόσον είχαμε την τύχη ή την ατυχία να γεννηθούμε άνθρωποι και μάλιστα σε μια στιγμή του χρόνου όπου μπορούμε να καταλάβουμε ότι δεν είμαστε τίποτα, ας φτιάξουμε μια κοινωνία που να μας επιτρέπει να απολαύσουμε αυτόν τον χρόνο της υπαρξής μας. Είναι προτιμότερο να ζεις σε έναν κόσμο δίκαιο παρά σε έναν άδικο κόσμο.
Αυτό το πέρασμά μας από τον κόσμο μπορούμε να το απολαύσουμε. Ένα καλό φαγητό, τον έρωτα, το κρύο νερό το καλοκαίρι, το όμορφο κτήριο, το καλογραμμένο ποίημα, τη μέθη ενός γλυκού ποτού.
Το σύμπαν αδιαφορεί για το αν η κοινωνία μας είναι δίκαιη ή άδικη, για τον θάνατό μας, για τη ζωή μας, για την ηθική μας. Ο «ξένος» του Καμύ, δεν κλαίει για τον θάνατο της μητέρας του. Λυπάται, ναι! Αλλά με μια λύπη που δεν προκαλεί δάκρυα. Γνωρίζει ότι ο θάνατός της δεν σημαίνει τίποτα, ο δικός του θάνατος δεν σημαίνει τίποτα, οι κρίσεις όσων τον θεωρούν ανήθικο για την απουσία των δακρύων του δεν σημαίνουν τίποτα. Και όμως αυτός, ο ίδιος «ξένος», απολαμβάνει τον ήλιο που του καίει το πρόσωπο και την άμμο που τρέχει από τα δάκτυλά του και το κορίτσι που είναι δίπλα του όμορφο και γλυκό.
Κάπως έτσι η φιλοσοφία και η λογοτεχνία, λυγίζουν τις σκληρές κατηγοριοποιήσεις των «σοβαρών» επιστήμών ή των νομικών. Κάπως έτσι μας κάνουν να δίνουμε μάχες για την ομορφιά του κόσμου, γνωρίζοντας ότι ακόμη κι αν αποτύχουμε δεν πειράζει.
Γι’ αυτό ο Καμύ παραμένει σημαντικός. Γιατί μας λέει: «Η μάχη είναι για την ομορφιά του κοσμου, την πρόσβαση όλων στην ομορφιά. Είναι μια μάχη που δεν σημαίνει τίποτα. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να τη δώσουμε».
Το λέω αυτό τώρα που περνάμε μια κρίση που μας θυμίζει πόσο εύθραστη είναι η ζωή των ανθρώπων, ατομικά και ως είδος. Και όταν πάλι περάσει αυτό, να κρατήσουμε την ανάμνηση αυτών των σκέψεων μπας και αλλάξουμε τη θεσμοθετημένη αδικία και τροποποιήσουμε κάποιους από τους κανόνες της κοινής μας ύπαρξης.
