Συνέντευξη της Ναόμι Κλάιν στο VICE
Marie Solis: Ας ξεκινήσουμε με τα βασικά. Τι είναι ο καπιταλισμός της καταστροφής [disaster capitalism]; Ποια είναι η σχέση του με το «δόγμα του σοκ»;
Ναόμι Κλάιν: Ο τρόπος με τον οποίο ορίζω τον καπιταλισμό της καταστροφής είναι πραγματικά απλός: Περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο οι ιδιωτικές βιομηχανίες ξεκινούν να επωφελούνται άμεσα από κρίσεις μεγάλης κλίμακας. Η κερδοσκοπία της καταστροφής και η κερδοσκοπία του πολέμου δεν είναι μια νέα έννοια, αλλά βαθμιαία εμβάθυνε κάτω από τη διοίκηση Μπους μετά τις 9/11, όταν η κυβέρνηση κήρυξε αυτό το είδος της ατελείωτης κρίσης ασφάλειας και ταυτόχρονα την ιδιωτικοποίησε και την έδωσε υπεργολαβία – αυτό περιελάμβανε την εγχώρια [στις ΗΠΑ], ιδιωτικοποιημένη κατάσταση ασφάλειας, καθώς και την [ιδιωτικοποιημένη] εισβολή και κατοχή του Ιράκ και του Αφγανιστάν.
Το “δόγμα του σοκ” είναι η πολιτική στρατηγική της χρήσης των κρίσεων μεγάλης κλίμακας για την προώθηση πολιτικών που βαθμιαία εμβαθύνουν την ανισότητα, πλουτίζουν τις ελίτ και υποβαθμίζουν όλους τους άλλους. Σε στιγμές κρίσης, οι άνθρωποι τείνουν να επικεντρώνονται στις καθημερινές καταστάσεις μιας έκτακτης ανάγκης να επιβιώσουν από αυτή την κρίση, ό, τι κι αν είναι, και τείνουν να προσδίδουν υπερβολική εμπιστοσύνη σε όσους βρίσκονται στην εξουσία. Χάνουμε λίγο το δάσος σε στιγμές κρίσης.
Από πού προέρχεται αυτή η πολιτική στρατηγική; Πώς εντοπίζετε την ιστορία της στην αμερικανική πολιτική;
Η στρατηγική του δόγματος του σοκ ήρθε ως απάντηση στην αρχική πολιτική της New Deal του Franklin D. Roosevelt. [Ο οικονομολόγος] Μίλτον Φρίντμαν πιστεύει ότι όλα χειροτέρεψαν στην Αμερική υπό τη New Deal: Ως αντίδραση στη Μεγάλη Ύφεση και την κρίση ξηρασίας [Dust Bowl], στην χώρα προέκυψε μια πολύ πιο ακτιβιστική κυβέρνηση, η οποία ανέλαβε την αποστολή να λύσει άμεσα την οικονομική κρίση της εποχής, δημιουργώντας απασχόληση στην κυβέρνηση και προσφέροντας άμεση ανακούφιση.
Εάν είστε σκληροπυρηνικός οικονομολόγος της ελεύθερης αγοράς, καταλαβαίνετε ότι όταν οι αγορές αποτυγχάνουν, [η περίοδος] προσφέρεται πολύ πιο οργανικά για προοδευτική αλλαγή από ό, τι για το είδος των πολιτικών απορρύθμισης που ευνοούν τις μεγάλες επιχειρήσεις. Έτσι, το δόγμα του σοκ αναπτύχθηκε ως ένας τρόπος για να αποτραπούν οι κρίσεις από το να εξελιχθούν σε οργανικές στιγμές όπου εμφανίζονται προοδευτικές πολιτικές. Οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ καταλαβαίνουν ότι οι στιγμές κρίσης είναι η ευκαιρία τους να προωθήσουν τις αντιλαϊκές πολιτικές που ονειρεύονται και που πολώνουν τον πλούτο σε αυτή τη χώρα και σε όλο τον κόσμο.
Αυτή τη στιγμή έχουμε πολλαπλές κρίσεις που συμβαίνουν: μια πανδημία, την έλλειψη υποδομής για τη διαχείριση της και την πτώση του χρηματιστηρίου. Μπορείτε να περιγράψετε πώς κάθε ένα από αυτά τα στοιχεία ταιριάζει στο σχήμα που περιγράφετε στο Δόγμα του Σοκ;
Το σοκ είναι πραγματικά ο ίδιος ο ιός. Και έχει αντιμετωπιστεί κατά τρόπο που μεγιστοποιεί τη σύγχυση και ελαχιστοποιεί την προστασία. Δεν νομίζω ότι είναι συνωμοσία, είναι ακριβώς ο τρόπος με τον οποίο η αμερικανική κυβέρνηση και ο Trump έχουν τελείως κακοδιαχειριστεί την κρίση αυτή. Ο Trump την έχει μέχρι τώρα αντιμετωπίσει όχι ως κρίση δημόσιας υγείας, αλλά ως κρίση αντίληψης και ως ένα πιθανό εμπόδιο στην επανεκλογή του. [σ.τ.μ. την Παρασκευή 13/3 και ο Trump αναγκάστηκε να παραδεχτεί πως πρόκειται για κρίση δημόσιας υγείας]
Είναι το χειρότερο σενάριο, ιδίως σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι ΗΠΑ δεν διαθέτουν εθνικό πρόγραμμα υγειονομικής περίθαλψης και η προστασία των εργαζομένων είναι απαράδεκτη. Αυτός ο συνδυασμός δυνάμεων κατάφερε ένα μέγιστο σοκ. Θα χρησιμοποιηθεί για τη διάσωση βιομηχανιών που βρίσκονται στο επίκεντρο των πιο ακραίων κρίσεων που αντιμετωπίζουμε, όπως η κλιματική κρίση: η αεροπορική βιομηχανία, η βιομηχανία φυσικού αερίου και πετρελαίου, η βιομηχανία κρουαζιερόπλοιων – θέλουν να τις υποστηρίξουν όλες αυτές.
Πού έχουμε ξαναδεί να εκτυλίσσεται αυτό στο παρελθόν;
Στο Δόγμα του Σοκ περιγράφω το πώς συνέβη αυτό μετά τον τυφώνα Κατρίνα. Οι think tanks της Ουάσινγκτον, όπως το Ίδρυμα Heritage, συναντήθηκαν και δημιούργησαν μια λίστα επιθυμητών λύσεων «προς όφελος της ελεύθερης αγοράς» απέναντι στην Κατρίνα. Μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι θα γίνουν ακριβώς οι ίδιες συναντήσεις – στην πραγματικότητα, ο πρόεδρος του ομίλου Katrina ήταν ο [αντιπρόεδρος] Mike Pence. Το 2008, το είδατε να εξελίσσεται στην αρχική διάσωση των τραπεζών, όπου οι χώρες έγραψαν αυτές τις λευκές επιταγές στις τράπεζες, που τελικά ανήλθαν σε πολλά τρισεκατομμύρια δολάρια. Αλλά το πραγματικό κόστος αυτού προέκυψε με τη μορφή της οικονομικής λιτότητας [και αργότερα των περικοπών στις κοινωνικές υπηρεσίες]. Δεν είναι μόνο ό,τι συμβαίνει τώρα, αλλά πώς θα το πληρώσουν στην πορεία, όταν έρθει ο λογαριασμός για όλα αυτά.
Υπάρχει κάτι που μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι για να μετριάσουν τη ζημιά από τον καπιταλισμό της καταστροφής που ήδη βλέπουμε στην αντιμετώπιση του κορονοϊού; Είμαστε σε καλύτερη ή χειρότερη θέση από ό,τι ήμασταν κατά τη διάρκεια του τυφώνα Κατρίνα ή κατά την τελευταία παγκόσμια ύφεση;
Όταν δοκιμαζόμαστε από μια κρίση είτε υποχωρούμε και καταρρέουμε είτε ωριμάζουμε και βρίσκουμε αποθέματα δυνάμεων και συμπόνιας που δεν γνωρίζαμε ότι είχαμε. Αυτή θα είναι μια τέτοια δοκιμασία. Ο λόγος που έχω κάποιες ελπίδες ότι μπορούμε να επιλέξουμε να εξελιχθούμε είναι ότι – σε αντίθεση με το 2008, έχουμε μια τέτοια πραγματική πολιτική εναλλακτική λύση που προτείνει μια διαφορετική απάντηση στην κρίση, που αντιμετωπίζει τις αιτίες πίσω από την ευπάθεια μας και ένα μεγαλύτερο πολιτικό κίνημα που την υποστηρίζει.
Αυτό αφορά όλη η δουλειά γύρω από το Green New Deal: την προετοιμασία για μια τέτοια στιγμή. Δεν μπορούμε να χάσουμε το θάρρος μας. πρέπει να αγωνιστούμε σκληρότερα από ποτέ για καθολική υγειονομική περίθαλψη, καθολική παιδική φροντίδα, άδειες ασθενείας – όλα συνδέονται στενά.
Εάν οι κυβερνήσεις μας και η παγκόσμια ελίτ πρόκειται να εκμεταλλευτούν αυτή την κρίση για τους δικούς τους σκοπούς, τι μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι για να φροντίσουν ο ένας τον άλλο;
“Θα φροντίσω για τον εαυτό μου και τους δικούς μου, μπορούμε να πάρουμε την καλύτερη ασφάλιση που υπάρχει και αν δεν έχετε καλή ασφάλιση είναι πιθανώς δικό σας λάθος, δεν είναι δικό μου πρόβλημά”: Αυτό μας λέει η οικονομία όπου ο νικητής τα παίρνει όλα. Μια στιγμή κρίσης όπως αυτή αποκαλύπτει πόσο πορώδεις είμαστε μεταξύ μας. Βλέπουμε σε πραγματικό χρόνο ότι είμαστε πολύ πιο αλληλοσυνδεδεμένοι μεταξύ μας από ό, τι μας κάνει να πιστεύουμε το βίαιο οικονομικό μας σύστημα.
Μπορούμε να σκεφτόμαστε ότι θα είμαστε ασφαλείς εάν διαθέτουμε καλή υγειονομική περίθαλψη, αλλά εάν το πρόσωπο που ετοιμάζει το φαγητό μας ή παραδίδει τα τρόφιμά μας ή συσκευάζει τα κουτιά μας δεν έχει υγειονομική περίθαλψη και δεν μπορεί να πληρώσει ώστε να ελεγχθεί – πόσο μάλλον να λείψει από τη δουλειά αν δεν λαμβάνει άδεια ασθενείας μετ’ αποδοχών – δεν θα είμαστε ασφαλείς. Αν δεν φροντίσουμε ο ένας τον άλλον, κανένας από μας δεν λαμβάνει φροντίδα. Είμαστε εγκλωβισμένοι.
Διάφοροι τρόποι οργάνωσης της κοινωνίας φωτίζουν διαφορετικά μέρη του εαυτού μας. Εάν βρίσκεστε σε ένα σύστημα που γνωρίζετε ότι δεν φροντίζει τους ανθρώπους και δεν διανέμει τους πόρους με δίκαιο τρόπο, τότε το κομμάτι του εαυτού σας που τείνει προς τη συσσώρευσή θα ανάψει. Πρέπει να το έχετε υπόψιν αυτό και αντί να συσσωρεύετε και να σκέφτεστε πώς θα φροντίσετε τον εαυτό σας και την οικογένειά σας μόνο, μπορείτε να στραφείτε στο να μοιράζεστε με τους γείτονές σας και να προσέχετε τα άτομα που είναι πιο ευάλωτα.
Μετάφραση: Αλέξανδρος Σχισμένος
