Του Rahman Bouzari
Ο πρόσφατος γύρος των αυθόρμητων διαμαρτυριών κατά της αύξησης των τιμών της βενζίνης πρέπει να ερμηνευθεί στο πλαίσιο της «μακροχρόνιας επαναστατικής διαδικασίας» στο Ιράν.
Οι εξεγέρσεις του 2017-18 άλλαξαν για τα καλά το ιρανικό πολιτικό τοπίο. Από τότε, η Ισλαμική Δημοκρατία έχει εισέλθει σε μια κατ’ εξοχήν «οργανική κρίση». Όπως εισήχθη και περιγράφηκε ο όρος από τον Ιταλό μαρξιστή Antonio Gramsci πριν από έναν αιώνα, σημαίνει μια ολοκληρωμένη οικονομική, πολιτική, κοινωνική και ιδεολογική κρίση στην οποία οι άρχουσες τάξεις δεν είναι πλέον σε θέση να δημιουργήσουν κοινωνική συναίνεση. Σε μια συχνά αναφερόμενη φράση των Τετραδίων της Φυλακής, γράφει: «Σε αυτό το μεταβατικό καθεστώς εμφανίζεται μια μεγάλη ποικιλία νοσηρών συμπτωμάτων».
Μεταξύ των ρητών νοσηρών συμπτωμάτων στην Ισλαμική Δημοκρατία είναι η ανεργία, ο πληθωρισμός, τα νομισματικά προβλήματα, η διαφθορά και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλα σιωπηρά συμπτώματα που επιδρούν σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού, στους νέους που βρίσκονται μεταξύ της μετανάστευσης και της ανεργίας, στους φοιτητές που έχουν χάσει τις κοινωνικές τους προσδοκίες, στους εργαζομένους που έχουν απομείνει μόνοι και κυρίως στον κοινωνικό ιστό που είναι στα πρόθυρα της αποσύνθεσης.
Ο σημερινός γύρος διαμαρτυριών σε δεκάδες κωμοπόλεις και πόλεις σε ολόκληρη τη χώρα δεν είναι παρά η συνέχιση των ίδιων κοινωνικο-οικονομικών απαιτήσεων που προβλήθηκαν στις εξεγέρσεις του 2017-18. Τουλάχιστον 106 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί σε 21 πόλεις και χιλιάδες τραυματίστηκαν και συνελήφθησαν κατά τις πρώτες 3 ημέρες. Υπάρχουν ορισμένες μη επαληθευμένες εικασίες στο πεδίο που λένε ότι είναι πολύ περισσότεροι, φτάνοντας πάνω από τους 200 δολοφονημένους διαδηλωτές. Η κυβέρνηση έχει διακόψει την πρόσβαση στο Διαδίκτυο, με ελάχιστες πληροφορίες για τη διεθνή κοινότητα. Αυτό οδήγησε σε κάποιες παρεξηγήσεις ανάμεσα στους δυτικούς θεατές. Όσον αφορά αυτές τις διαμαρτυρίες, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ορισμένα σημεία.
Δεν πρόκειται μόνο για την τιμή καυσίμων
Πρώτον, υπάρχει μια διαδεδομένη παρεξήγηση στην αγγλική κάλυψη του θέματος που υποστηρίζει ότι η κυβέρνηση αύξησε τις τιμές των καυσίμων κατά 50 τοις εκατό ανά λίτρο. Αυτό είναι μόνο ένα μέρος της ιστορίας. Η τιμή της βενζίνης που δίνεται με δελτίο αυξήθηκε κατά 50%, αλλά μέχρι ένα μηνιαίο μερίδιο 60 λίτρων για κάθε αυτοκίνητο. Πάνω από αυτό το όριο, η τιμή αυξήθηκε κατά 200 τοις εκατό, με καταστροφικές συνέπειες για την καθημερινή ζωή ανθρώπων που έχουν ήδη περάσει σαράντα χρόνια υπό μια διεφθαρμένη άρχουσα τάξη.
Δεύτερον, πολλοί σχολιαστές έχουν συγκρίνει την ιρανική τιμή της βενζίνης με τη διεθνή τιμή, θέτοντας το ζήτημα ως την “κατάργηση των επιδοτήσεων” αντί της “αύξησης της τιμής”, και βιαστικά καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι [η ιρανική βενζίνη] ακόμη και σήμερα παραμένει μεταξύ των φθηνότερων στον κόσμο. Αυτό που δεν γίνεται αντιληπτό εδώ είναι το γεγονός ότι ο ελάχιστος μισθός του Ιράν ($125 μηνιαίως) δεν καταβάλλεται σε δολάρια ΗΠΑ, για να μην αναφέρουμε τον συνακόλουθο πληθωρισμό και τον αντίκτυπο στην τιμή των άλλων εμπορευμάτων. Φαίνεται άδικο να παράγει πετρέλαιο σε Rials (χρησιμοποιώντας φθηνό εργατικό δυναμικό, φθηνό πετρέλαιο κ.λπ.) και να το πωλεί σε δολάρια ΗΠΑ. Στα συστήματα τιμολόγησης, είναι πάντοτε ζήτημα ισοτιμίας. Τρίτον, ως δικαιολογία για την αύξηση των τιμών βενζίνης έχει χρησιμοποιηθεί το έλλειμμα του κυβερνητικού προϋπολογισμού. Ενώ 110 άτομα έχουν κατορθώσει να εξασφαλίσουν συλλογικές διευκολύνσεις συνολικού ύψους 9,2 δις δολλάρια σε μη πληρωμές ανεξόφλητων δανείων από τις ιρανικές τράπεζες, η απόφαση να αυξηθεί η τιμή της βενζίνης ενοχλεί όλους όσοι ακούνε καθημερινά νέα για καταχρήσεις και λεηλασίες από Ιρανούς αξιωματούχους και συγγενείς τους. Αντί να διεκδικήσει να ξεπληρωθούν τα χρέη των ολιγαρχών για να μειωθούν τα κενά του προϋπολογισμού, η Ισλαμική Δημοκρατία σχεδίαζε να συντρίψει τις συνθήκες διαβίωσης εκείνων που μόλις επιβιώνουν προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες της σε δημόσιες δαπάνες.
Οι τιμές του πετρελαίου κίνησης, ωστόσο, ήταν η τελευταία ώθηση που πυροδότησε την οργή του λαού και λειτούργησε απλώς ως πρόσχημα για την αντίσταση στην εξαθλίωση των εργαζομένων και της κατώτερης μεσαίας τάξης. Το γεγονός ότι οι διαμαρτυρίες πολιτικοποιήθηκαν τόσο γρήγορα καταδεικνύει το γεγονός ότι εκείνες οι εξεγέρσεις του 2017-18 που καταστάλθηκαν δεν έσβησαν. Και η οργανική κρίση της Ισλαμικής Δημοκρατίας δεν μπορεί να επιλυθεί από το υπάρχον σύστημα. Για όσους βρίσκονται στους δρόμους, δεν διακυβεύονται πλέον μόνο οι τιμές των καυσίμων, αλλά σαράντα χρόνια καθεστώτος κοινωνικού διαχωρισμού [apartheid]που συνδυάζει ποικίλους τύπους φυλετικού και εθνοτικού διαχωρισμού με σεξουαλικές, θρησκευτικές και ταξικές διακρίσεις κατά των γυναικών, των μη πιστών και των υποβαθμισμένων.
Το πολιτικό κατεστημένο που έχει κυβερνήσει το Ιράν τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες, εκπροσωπημένο από ρεφορμιστές και συντηρητικούς, δεν κατάφερε να αντιμετωπίσει την κρίση που αγκαλιάζει το σύστημα συνολικά. Τώρα κάνει έκκληση σε μια νέα/παλιά ρητορική καταγγελίας των Ηνωμένων Πολιτειών για την τρέχουσα κρίση, όπως επαναλαμβάνουν διάφοροι ειδικοί στο Ιράν και πέραν αυτού. Το γεγονός όμως είναι ότι αυτή η οργανική κρίση έχει τις δικές της δομικές ρίζες, ενσωματωμένες στην πολιτική οικονομία των τεσσάρων δεκαετιών της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Οι κυρώσεις των ΗΠΑ χρησίμευσαν ως καταλύτης για αυτή την αυξανόμενη κρίση.
Μια έντονη δυσαναλογία
Η ίδια η φύση της κρίσης πηγάζει από την έλλειψη ισορροπίας μεταξύ των πολιτικών ελίτ που ανέλαβαν την εξουσία αμέσως μετά την Επανάσταση του 1979 και την πλουτοκρατική ολιγαρχία που κατόρθωσε να διευθύνει τη χώρα μετά τον οκταετή πόλεμο Ιράν-Ιράκ. Λίγο μετά την Επανάσταση του 1979, οι θρησκευτικές δυνάμεις που είχαν αναλάβει το μονοπώλιο της πολιτικής εξουσίας και σχημάτισαν έναν μικρό κύκλο «εσωτερικών» στελεχών (khodi) σε αντίθεση με την πλειοψηφία των «εκτός». Αυτός ο εσωτερικός κύκλος, η σιιτική-Περσική-ανδρική μειονότητα, περίπου 2.300 πολιτικές προσωπικότητες, καθοδηγούσε την ιρανική πολιτική για περίπου σαράντα χρόνια με όλα τα μέσα που διέθετε για να εξαλείψει κάθε πολιτικό αντιφρονούντα, φτάνοντας στο αποκορύφωμα της σφαγής του 1988.
Παρομοίως, η ιρανική οικονομία κυριαρχείται από αυτή την πλουτοκρατική ολιγαρχία. Μόλις εφαρμόστηκε η ανασυγκρότηση του Ιράν μετά τον πόλεμο του 1980-1988 με το Ιράκ, εμφανίστηκε μια μικρή οικονομική ελίτ που είχε ισχυρούς δεσμούς με την πολιτική ελίτ και επικαλύπτεται κυρίως με τις κυρίαρχες τάξεις, από τους υπουργούς και τα μέλη του κοινοβουλίου έως τους ιερατικούς, δικαστικούς και στρατιωτικούς ηγέτες. Από κοινού, η πολιτικο-οικονομική ολιγαρχία έχει λεηλατήσει ολόκληρους εθνικούς πόρους εδώ και δεκαετίες. Όσον αφορά την ιδιωτικοποίηση, την αστικοποίηση, τα αναπτυξιακά έργα, την αποβιομηχανοποίηση, την αποψίλωση των δασών και το τραπεζικό σύστημα, οι πολιτικοί συνεργάστηκαν με την οικονομική ολιγαρχία. Νόμοι θεσπίστηκαν από μέλη του κοινοβουλίου, για παράδειγμα, για να παρέχουν στους συγγενείς τους πρόσβαση σε οικονομικούς πόρους.
Εάν η κρίση είναι εγγεγραμμένη στην ίδια τη δόμηση της μετα-επαναστατικής πολιτικής οικονομίας, θα χρειαστεί μια θεμελιώδης αποδόμηση. Πράγματι, το καθεστώς δεν είναι σε θέση να επιτύχει ή ακόμη και να διαμορφώσει μια συναίνεση μέσα στις ίδιες παλιές κοινωνικοπολιτικές συντεταγμένες. Οι εξεγέρσεις του 2017-18 δημιούργησαν ένα κενό στο πεδίο της ιδεολογικής ηγεμονίας που είναι απίθανο να γεμίσει θετικά από οποιαδήποτε από τις υπάρχουσες δυνάμεις της ιρανικής πολιτικής.
Κρίση αντιπροσώπευσης
Ο κύριος λόγος είναι η αλληλένδετη κρίση της πολιτικής αντιπροσώπευσης. Η ιρανική μετα-επαναστατική πολιτική είναι τόσο απολιθωμένη ώστε η λαϊκή κινητοποίηση μπορεί να ξεφύγει από τον έλεγχό της. Στην πραγματικότητα, όσοι θεωρούνται ως “εξωτερικοί” έχουν περιορισμένο χώρο αντιπροσώπευσης, εκτός από ατομικές και περιθωριοποιημένες πολιτιστικές δραστηριότητες. Αν και οι τέσσερις γωνιές της χώρας είναι σε αναταραχή και οι εργαζόμενοι έχουν βαρεθεί με την ιδιωτικοποίηση, την απορρύθμιση και τη χρηματοδότηση, δεν υπάρχει πολιτική μετάφραση αυτών των κοινωνικο-οικονομικών διαμαρτυριών.
Από τις εξεγέρσεις του 2017-18, εκατοντάδες διαμαρτυρίες πραγματοποιήθηκαν από φορτηγατζήδες, καθηγητές και εργάτες, για να αναφερθούν οι τρεις πιο σημαντικές ομάδες. Στα τέλη Μαΐου του 2018, χιλιάδες οδηγοί φορτηγών σε δεκάδες ιρανικές επαρχίες ξεκίνησαν μια απεργία για τους χαμηλόμισθους που κέρδισε διεθνή υποστήριξη από τους συναδέλφους τους οδηγούς στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στις 14-15 Οκτωβρίου 2018, ο πρώτος γύρος εθνικών διαδηλώσεων πραγματοποιήθηκε από τους δασκάλους κατά της ιδιωτικοποίησης της εκπαίδευσης και των χαμηλών μισθών. Ακολούθησε ο δεύτερος γύρος με καθιστικές διαμαρτυρίες σε ολόκληρη τη χώρα στις 13-14 Νοεμβρίου που οδήγησε στη σύλληψη και την ανάκριση πολλών ακτιβιστών για τα δικαιώματα των δασκάλων.
Τέλος, το πιο σημαντικό, οι διαδοχικές απεργίες των εργαζομένων στην εταιρία Haft Tappeh Sugarcane Company στην επαρχία Khuzestan, νοτιοδυτικά του Ιράν, κατέληξαν στον τελευταίο γύρο απεργιών με την οριστική απόφασή τους κατά της ιδιωτικοποίησης και την αποφασιστικότητά τους να δημιουργήσουν και να ιδρύσουν εργατικά αυτοδιοικούμενα συμβούλια.
Λίγο αργότερα, ο Esmail Bakhhi, ο εκπρόσωπος των εργαζομένων, συνελήφθη μαζί με ακτιβιστές και εργαζόμενους και όλοι καταδικάστηκαν σε συνολικά 110 χρόνια φυλάκισης, μεταξύ των οποίων 14 χρόνια στη φυλακή και 74 μαστιγώματα για τον ίδιο τον Bakhshi. Ταυτόχρονα, οι δημοσιογράφοι που κάλυπταν αυτές τις διαδηλώσεις φυλακίστηκαν. Σε μια πιο πρόσφατη υπόθεση, ο Marzieh Amiri, δημοσιογράφος της οικονομικής εφημερίδας Shargh Daily, συνελήφθη την 1η Μαΐου 2019, ενώ κάλυπτε μια διαδήλωση για την Ημέρα Εργασίας μπροστά από το κτίριο του κοινοβουλίου του Ιράν στην Τεχεράνη και καταδικάστηκε σε ενάμιση χρόνο στη φυλακή και 148 μαστιγώματα.
Ο πρόσφατος γύρος των αυθόρμητων αντιδράσεων στην αύξηση των τιμών της βενζίνης πρέπει να περιγραφεί ως μια άλλη ένδειξη της “μακροχρόνιας επαναστατικής διαδικασίας” στο Ιράν. Πρόκειται για έναν πολύπλευρο αγώνα ενάντια στην επιβαλλόμενη οικονομική ασφυξία και, αφετέρου, ενάντια στη διαφθορά, την υπεξαίρεση, την ιδιωτικοποίηση, την απορρύθμιση και την κακοποίηση των κατώτερων τάξεων.
Όλα αυτά έγιναν εν τη απουσία πολιτικών οργανώσεων, κοινωνίας των πολιτών, ελεύθερου Τύπου, κομμάτων, συνδικάτων ή ηγετών, και τώρα, προς έκπληξη πολλών, και χωρίς καμία σύνδεση στο διαδίκτυο. Αυτές είναι αυθόρμητες πρωτοβουλίες που έχουν ξεκινήσει οι εργαζόμενοι και οι κατώτερες τάξεις, θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή τους, προκειμένου να οργανώσουν τα σωματεία τους ή τις αυτόνομες συνελεύσεις τους.
Παραπλανητική αντιπροσώπευση και διαφήμιση
Μέσα από τον αγώνα των Ιρανών για να ξεφύγουν από την πολύπλοκη και δύσκολη κατάστασή τους, δηλαδή τον επικίνδυνο συνεχή πειραματισμό με τα όρια της καταστολής του κράτους, τα νοσηρά συμπτώματα εμφανίζονται και στο επίπεδο της αντιπροσώπευσης. Δηλαδή, των αυτοαποκαλούμενων ειδικών που τείνουν να υποστηρίζουν την κατεστημένη κατάσταση πραγμάτων. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, έχουμε δει την αύξηση των συνεντεύξεων, των άρθρων γνώμης, των αναλύσεων και ούτω καθεξής, από άτομα που είτε ανήκουν στις υπάρχουσες ελίτ ομάδες στο Ιράν είτε αντικατοπτρίζουν τις απόψεις τους. Έχουν μεγάλη προβολή τόσο στην ιρανική πολιτική όσο και στα δυτικά μέσα μαζικής ενημέρωσης.
Αν η δημοσιογραφία είναι χρήσιμη για κάτι, είναι να δώσει φωνή σε εκείνους των οποίων η φωνή δεν έχει ακουστεί ή έχει φιμωθεί για σαράντα χρόνια. Και αυτές οι φωνές στο σημερινό Ιράν ανήκουν στις μάζες που χύθηκαν αυθόρμητα στους δρόμους των 100 περίπου πόλεων του Ιράν το 2017-2018, σε εκείνους που αγωνίζονται τώρα στους δρόμους σε πάνω από 100 πόλεις, σε όσους τραυματίστηκαν και συνελήφθησαν κατά τη διάρκεια των τελευταίων ημερών, στους μάρτυρες που σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια των τριήμερων διαμαρτυριών, καθώς και σε όσους είναι ανεξάρτητοι από την άνωθεν κηδεμονία των υπερδυνάμεων και μπορούν δικαίως να ισχυριστούν ότι τους εκπροσωπούν.
Η μόνη διέξοδος από το συνεχιζόμενο αδιέξοδο είναι ο σχηματισμός μιας αυτο-καθορισμένης εναλλακτικής δύναμης που να απορρίπτει οποιαδήποτε αναδιάρθρωση της Ισλαμικής Δημοκρατίας «με ανθρώπινο πρόσωπο» από τους ρεφορμιστές ή τους κεντρώους – μια διαδικασία μετάβασης, που ήδη εκκολάπτεται, από τον αυθορμητισμό στην οργάνωση.
Εάν η κρίση είναι συνολικά οργανική, η λύση θα είναι εξίσου συνολική, συμπεριλαμβανομένης της χειραφέτησης της ιρανικής κοινωνίας και της ιδεολογικής, εθνοτικής, φυλετικής ποικιλομορφίας της και, κυρίως, των Ιρανών γυναικών. Αυτό σημαίνει ότι η επικρατούσα οικονομική κρίση δεν απαιτεί οικονομική απάντηση, αλλά πολιτική, δηλαδή το ξεπέρασμα της Ισλαμικής Δημοκρατίας προς μια ριζική ανακατανομή του πλούτου και της εξουσίας. Θα μπορούσε ενδεχομένως να οδηγήσει στην αλληλεγγύη των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής, του Λιβάνου, του Ιράκ, της Συρίας και του Ιράν, για να απαλλαγούν από τους μόνιμα διεφθαρμένους ηγέτες τους.
https://www.opendemocracy.net/en/north-africa-west-asia/iranian-crisis-representation/
