Πώς μπορούμε να μιλάμε για απουσία του μέλλοντος, όταν το μέλλον είναι εξ ορισμού απόν; Τουλάχιστον το παρελθόν υπήρξε άλλοτε, και η ενεργός ύπαρξη του παρόντος, δηλαδή η δική μας ύπαρξη ως παρόντες μας βεβαιώνει γι’ αυτό. Όμως το μέλλον δεν υπήρξε ποτέ και τίποτε δεν εξασφαλίζει την ύπαρξή του, τίποτε δεν εξασφαλίζει την ύπαρξή μας ως μέλλοντες. Εξ ορισμού ο τρόπος ύπαρξης του μέλλοντος είναι η ενδεχομενικότητα, ούτε η απουσία ούτε η παρουσία.
Υπάρχει όμως μία μορφή απουσίας του μέλλοντος που μπορεί να μολύνει το παρόν, που δεν αφαιρεί την ενδεχομενικότητα του μέλλοντος, μα αφαιρεί την ελπίδα για το μέλλον. Πρόκειται για την απώλεια του κοινού μέλλοντος, του συλλογικού μέλλοντος, της μελλοντικής όψης του κοινωνικού χρόνου. Όταν μιλάμε για απουσία ενός μέλλοντος, εννοούμε, κατ’ αρχήν, την απώλεια ενός ορίζοντα προσδοκιών.
Δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνία δίχως παρελθόν, ούτε κοινωνία δίχως μέλλον. Μα πραγματικά, εκτός από το πεδίο της επιστημονικής φαντασίας, μπορούμε να βρούμε κάποια υπαρκτή ιστορική κοινωνία που να ένιωσε αυτή τη συλλογική απόγνωση, της οποίας το κοινωνικό φαντασιακό να συμπίεσε τον ορίζοντα προσδοκιών της σε μία χρονολογία δίχως αύριο;
Δυστυχώς υπάρχουν περισσότερες από μία. Στην Ευρώπη του 14ου αιώνα, την περίοδο του Μαύρου Θανάτου, όταν η απόγνωση καταρράκωσε τις περισσότερες κοινότητες. Στην Αμερική του 16ου αιώνα, την περίοδο της Ισπανικής κατάκτησης, όταν η εισβολή κατέστρεψε έναν ολόκληρο κόσμο και εξολόθρευσε το παρόν, το παρελθόν του και το μέλλον του.
Υπάρχει όμως και μια σύγχρονή μας κοινωνία που αντιμετωπίζει το φάσμα της απουσίας του μέλλοντός της. Όχι λόγω εξολόθρευσης, μα λόγω υποταγής και αφομοίωσης σε ένα διαφορετικό, αυταρχικό κρατικό μοντέλο. Αυτή η κοινωνία είναι το Χονγκ – Κόνγκ, το μέλλον της οποίας έχει ημερομηνία λήξης.
Λήγει το 2047.
Το έτος 2047 φαίνεται κάπως μακρινό για εμάς και με αόριστο περιεχόμενο. Δεν ισχύει το ίδιο για τους κατοίκους του Χονγκ – Κονγκ. Για εκείνους, είναι το έτος λήξης της ανεξαρτησίας και της πολιτικής αυτονομίας της περιοχής τους, το έτος που θα γίνει η πλήρης αφομοίωση της πρώην βρετανικής αποικίας στο κινεζικό θεσμικό, νομικό και κυβερνητικό κρατικό σύστημα.
Το Χονγκ – Κονγκ έγινε αποικία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας κατά τον Πόλεμο του Οπίου (1840-1842), όταν κατελήφθη από βρετανικά στρατεύματα την 20η Ιανουαρίου 1841. Η συνθήκη της Νανκίν το 1842 έκανε επίσημα το μικρό κομμάτι γης βρετανικό έδαφος. Το 1898 η Μ. Βρετανία υπέγραψε συνθήκη σύμφωνα με την οποία θα διατηρούσε την αποικία για 99 χρόνια.
Κατά τη διάρκεια αυτού του κολοβού αιώνα, το Χονγκ – Κονγκ αναπτύχθηκε σε οικονομικό κολοσσό, ενώ ο πολυεθνικός του πληθυσμός, αποτελούμενος κυρίως από κύματα προσφύγων από την ενδοχώρα και το αρχιπέλαγος της Κίνας, υπερέβη τα 7 εκατομμύρια. Το 1984, η Κοινή Σινοβρετανική Διακήρυξη έθεσε τους όρους επιστροφής της επικράτειας στο κράτος της Κίνας.
Η επίσημη επιστροφή έγινε την 1η Ιουλίου 1997 με ειδικούς όρους. Καθώς η οικονομία του Χονγκ – Κονγκ βασίστηκε στο δυτικό καπιταλιστικό μοντέλο της ελεύθερης διακίνησης εμπορευμάτων και συναλλαγών, η προσαρμογή του στο κινέζικο κρατικό καπιταλιστικό μοντέλο της ελεγχόμενης οικονομίας δεν μπορούσε να γίνει απότομα. Υπήρχε όμως και η πολιτική ασυμβατότητα των δύο συστημάτων. Η Κίνα είναι ένα μονοκομματικό κομμουνιστικό καθεστώς με ισόβιο πρόεδρο – δικτάτορα τον Σι – Τζινπινγκ, όπου το Κόμμα ελέγχει κάθε πλευρά της δημόσιας και μεγάλο τμήμα της ιδιωτικής ζωής μέσω λογοκρισίας, καταστολής και αστυνόμευσης, ενώ διατηρεί την εποπτεία της κυκλοφορίας της αγοράς στο οικονομικό πεδίο. Η Κίνα είναι ένα εργαστήρι εφαρμογής του καπιταλιστικού φαντασιακού της ανάπτυξης και της εμπορευματοποίησης σε μαζική κλίμακα, με αυταρχική, δικτατορική κρατική διοίκηση. Η οικονομική ανισότητα και η εκμετάλλευση του εργατικού δυναμικού κυμαίνονται σε δυσθεώρητα ύψη, ενώ οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι επίσημη πολιτική, με εθνοκαθάρσεις, αποκλεισμούς, φυλακίσεις δίχως δίκη και εκτελέσεις.
Το Χονγκ – Κονγκ υπήρξε μια αποικία διαρθρωμένη σύμφωνα με το πρότυπο του βρετανικού κοινοβουλευτισμού. Σαν μικρή συνταγματική μοναρχία, η αποικία είχε τον Βρετανό κυβερνήτη της, τον εκπρόσωπο του Στέμματος, μικρό βασιλέα με δικαιοδοσίες περιορισμένες από τοπικό κοινοβούλιο και έναν ανεπτυγμένο χώρο δημοσιότητας, «κοινωνίας των πολιτών», με εξασφαλισμένες κάποιες αρνητικές ελευθερίες και πολιτικά δικαιώματα απέναντι στην αυθαιρεσία της διοίκησης. Και εδώ η οικονομική ανισότητα και η εκμετάλλευση του εργατικού δυναμικού ήταν υψηλότατες, ωστόσο υπήρχε ένα νομικό δίχτυ προστασίας του ατόμου, τουλάχιστον τυπικά.
Η ασυμβατότητα των δύο συστημάτων αναγνωρίστηκε από τις δύο δυνάμεις, την Μ. Βρετανία και την Κίνα, και έτσι συμφωνήθηκε μία μεταβατική περίοδος 50 ετών, κατά την οποία το Χονγκ – Κονγκ θα διατηρούσε την πολιτική και οικονομική του αυτονομία, καθώς και το δυτικότροπο νομικό και θεσμικό σύστημα. Το 2047 είναι το έτος λήξης αυτής της ‘περιόδου χάριτος’ για την «Ειδική Διοικητική Περιοχή του Χονγκ – Κονγκ», όπως ονομάζεται επίσημα.
Θα περίμενε άραγε κανείς αφελώς ότι οι κάτοικοι του Χονγκ – Κονγκ θα αδημονούσαν για το 2047 ως έτος επανένωσης; Στην πραγματικότητα το Χονγκ – Κονγκ παρέμεινε υπό καθεστώς αποικιοκρατίας, από αποικία της Μ. Βρετανίας σε αποικία της Κίνας και μάλιστα με όρους οπισθοδρομικούς, δηλαδή εγκαθίδρυσης ενός πιο αυταρχικού και πιο καταπιεστικού καθεστώτος.
Το 2013, οι λιμενεργάτες του Χονγκ – Κονγκ έκαναν 40 ημέρες απεργία, σε έναν νικηφόρο αγώνα για τα δικαιώματά τους ενάντια στο κινέζικο εργασιακό καθεστώς δουλοπαροικίας. Το 2014, έγιναν οι μαζικές διαδηλώσεις του κινήματος Occupy, που ονομάστηκε κίνημα της «Ομπρέλας» ενάντια στις τροποποιήσεις του εκλογικού συστήματος, που αντιμετώπισαν την αστυνομική καταστολή και διήρκησαν επί τρεις σχεδόν μήνες, από τις 25 Σεπτέμβρη έως τις 15 Δεκέμβρη.
Όπως είναι λογικό, το 2047 μοιάζει με έτος λήξης του μέλλοντος, με έτος εξαφάνισης της ιδιαιτερότητας του Χονγκ – Κονγκ και όσων δημοκρατικών δυνατοτήτων εμπεριέχει αυτή η ιδιαιτερότητα. Αυτές οι δυνατότητες αναδύθηκαν ξανά με ένταση τους τελευταίους μήνες, όταν μια εξέγερση ξέσπασε τον Απρίλη ενάντια στην άρση του τείχους νομικής προστασίας των κατοίκων του Χονγκ – Κονγκ από τις αρχές της Κίνας.
Η Νομοθεσία για Φυγάδες Παραβάτες και Αμοιβαίας Νομικής Συνδρομής σε Ποινικές Υποθέσεις, (Τροποποίηση) 2019, όπως ονομάστηκε, προκάλεσε μια σειρά από διαδηλώσεις και συγκρούσεις από τις 28 Απρίλη, που κορυφώθηκε στις 16 Ιουνίου με μία πορεία σχεδόν 2 εκατομμυρίων ανθρώπων. Το κράτος και η τοπική διοίκηση απάντησαν με πλαστικές σφαίρες, άγρια καταστολή και αυταρχική βία. Η εξέγερση δεν σταμάτησε. Οι διαδηλώσεις και οι συγκρούσεις κλιμακώθηκαν, με τα αιτήματα να περιλαμβάνουν την παραίτηση της επικεφαλής της κυβέρνησης του Χονγκ Κονγκ Κάρι Λαμ, τη διεξαγωγή έρευνας για την δράση της αστυνομίας, τη χορήγηση αμνηστίας στους διαδηλωτές, μια καθολική ψηφοφορία για την εκλογή της κυβέρνησης και στον ορίζοντα την αυτοδιεύθυνση της πόλης.
Οι διαδηλώσεις κλιμακώνονται, μαζί με την αστυνομική βία. Τα αιτήματα του εξεγερμένου πλήθους βαθαίνουν με αξιώσεις ανεξαρτησίας, εμβάθυνσης της δημοκρατίας, κατοχύρωσης πολιτικών ελευθεριών και δικαιωμάτων. Ο ορίζοντας του αιτήματος για κοινοβουλευτική αυτό-διεύθυνση που έχει φτάσει ρητά στο όριο της καθολικής ψηφοφορίας και της πολιτικής ανεξαρτησίας, επεκτείνεται σε σημεία που αγγίζουν τα πιο ριζοσπαστικά προτάγματα της δημοκρατικής αυτοκυβέρνησης, όπως διαμορφώνονται εντός της εμπειρίας του κινήματος. Η εξέγερση συνεχίζεται ενώ γράφω αυτές τις γραμμές, Τετάρτη 13η Νοέμβρη 2019, επτά μήνες μετά τον Απρίλη.
Την Τρίτη 12/11 στο κινεζικό πανεπιστήμιο οι δυνάμεις ασφαλείας έκαναν εκτεταμένη χρήση δακρυγόνων και πλαστικών σφαιρών προσπαθώντας να απομακρύνουν εκατοντάδες διαδηλωτές που είχαν εγείρει οδοφράγματα. Οι διαδηλωτές απάντησαν με βόμβες μολότοφ. Μόλις έπεσε η νύκτα η περιοχή μετατράπηκε σε πραγματικό πεδίο μάχης, με φλόγες να υψώνονται στον ουρανό. Οι αστυνομικοί έκαναν επίσης χρήση αντλίας νερού προτού απομακρυνθούν, αφήνοντας το πανεπιστήμιο στα χέρια των διαδηλωτών.
Τα αποτελέσματα της αστυνομικής καταστολής μόνο της τρέχουσας εβδομάδας φτάνουν στους 81 τραυματίες και έναν διαδηλωτή χτυπημένο από πυροβολισμό σχεδόν εξ επαφής. Οι δυνάμεις καταστολής χρησιμοποιούν πλέον πραγματικά πυρά, εκτός από πλαστικές σφαίρες.
Η δημοσιογράφος του The Atlantic Laura Mannering, που επισκέφθηκε το εξεγερμένο Χονγκ – Κονγκ αυτές τις ημέρες περιγράφει το κοινωνικό αίσθημα απόγνωσης που συνοδεύει την απουσία του μέλλοντος, την απώλεια του ορίζοντα προσδοκιών, μα που τώρα ενισχύει το πείσμα και την αποφασιστικότητα της εξέγερσης:
«Απεικονισμένη στην τέχνη, το σινεμά, τον πολιτικό λόγο και τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι βλέπουν τη ζωή τους, η ιδέα του 2047, η προοπτική μιας εφιαλτικής τελικής κουρτίνας, είναι ένας σημαντικός παράγοντας για την επιμονή και την ένταση της τρέχουσας πολιτικής αναταραχής.»[i]
Στο άρθρο της αναφέρει την αγωνία του σκηνοθέτη Jevons Au, μετά τον ξυλοδαρμό του από την αστυνομία αναρωτήθηκε: «Αν το Χονγκ – Κονγκ είναι έτσι τώρα, τι θα γίνει το 2047;»
Το ερώτημα που αντιμετωπίζουν οι διαδηλωτές του Χονγκ – Κονγκ δεν είναι μόνο ένα πολιτικό ερώτημα, αλλά και ένα υπαρξιακό ερώτημα. Είναι το μέλλον προδιαγεγραμμένο; Είναι το 2047 πεπρωμένο;
Το Χονγκ – Κονγκ παραμένει μια αποικία, συνεπώς η διαφυγή του πεπρωμένου συνδέεται με μια καθυστερημένη ρήξη με την αποικιοκρατία. Οι διαδηλωτές δεν αγωνίζονται για τη διατήρηση του παρόντος, ούτε για την επιστροφή στο παρελθόν. Το Χονγκ – Κονγκ σχεδιάστηκε άνωθεν ως εμπορική αποικία. Η ιστορία του όμως γράφτηκε από τα κάτω, από τα εκατομμύρια των ανθρώπων που δημιούργησαν αυτή την πολυεθνική πόλη – κράτος. Η κοινωνική ανισότητα, η καταπίεση και η ολιγαρχία δέσποσαν στο Χονγκ – Κόνγκ, όπως σε κάθε βρετανική αποικία. Μα τώρα η εξέγερση αμφισβητεί τόσο την καταπίεση του παρελθόντος, το ξεπερασμένο μοντέλο της ψευδο-μοναρχίας, όσο και την καταπίεση του μέλλοντος, το αυταρχικό μοντέλο του ψευδο-κομμουνισμού. Πώς θα απαντηθεί το ερώτημα του 2047;
Η εξέγερση είναι μια προσπάθεια να απαντήσουν οι εξεγερμένοι στο ερώτημα, δηλαδή να δημιουργήσουν οι ίδιοι το μέλλον τους. Ενάντια στο πιο ισχυρό και θωρακισμένο, στρατιωτικά και θεσμικά, κράτος του πλανήτη, τη μονοκρατορία του Κ.Κ.Κ. Είναι άραγε εφικτό; Είναι ανέφικτο; Ακόμη και αν αυτή η εξέγερση σβήσει, δεν φαίνεται πιο παράδοξο να έχει γραφτεί η ιστορία του 2047 σε ένα διπλωματικό χαρτί του 1984;
Το πραγματικό πολιτικό διακύβευμα δεν βρίσκεται στα επιμέρους αιτήματα, μα στον ορίζοντα της πραγματικής δημοκρατίας που αναδύεται από την κοινωνική κίνηση που οδηγεί αυτή η αποφασιστικότητα να διασωθεί η ανοιχτότητα του μέλλοντος. Ο μόνος τρόπος να αποφευχθεί το επίσημο πεπρωμένο για την κοινωνία του Χονγκ – Κονγκ είναι, μέσα από τις συγκρούσεις και την εξέγερση των ημερών, να αναδημιουργηθεί ένα άλλο, κοινό, ισότιμο και δημοκρατικό μέλλον από τα κάτω.
[i] https://www.theatlantic.com/international/archive/2019/11/hong-kongs-protesters-and-artists-count-down-2047/601768/
